İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Nazım Biçimleri

İslamiyet'ten Önceki Türk Edebiyatı

• Türklerin henüz yazıyı kullanmamış oldukları M.S. VIII. yy'a kadar gelen döneme denir.
• Kulaktan kulağa aktarma yoluyla devam eden bu edebiyat sözlü olarak üretilmiştir.
• Sözlü edebiyata ait ürünler "kopuz" adı verilen saz ile müzik eşliğinde söylenmiştir.
• Bu dönemde Türklerin milli ölçüsü olan "hece ölçüsü" kullanılmıştır.
• Sade bir dilin kullandığı ürünlerde nazım birimi olarak dörtlük kullanılmıştır.
• Çoğunlukla doğa, aşk ve ölüm konularının işlendiği şiirlerde genel olarak yarım kafiye kullanılmıştır.
• Kaşgarlı Mahmut'un "Divan-ı Lügat-it Türk" adlı eseri bu döneme yönelik elimizdeki en eski ve en önemli kaynaktır.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatında Kullanılan Nazım Biçimleri

Koşuk :

- "Sığır" adı verilmiş olan sürek avları esnasında söylenen şiirlerdir.

- Doğa, kahramanlık, aşk ve savaş konularında söylenmişlerdir.

- Halk edebiyatında "koşma" adı verilen türün ilk örnekleri olmuştur.

Örnek :

Öpkem kelip ogradım

Arslanlayu kökredim

Alplar başın togradım

Emdi meni kim tutar

Günümüz Türkçesiyle

Öfkelenip dışarı çıktım

Arslan gibi kükredim

Yiğitler başını doğradım

Şimdi beni kim tutarmış

Sagu :

- Ölen kişilerin iyiliklerinin ve ölümünden duyulan üzüntünün dile getirilmesi için "yuğ" adı verilen törenlerde söylenen şiirlerdir.

- Şiirler halk edebiyatında "ağıt", divan edebiyatında ise "mersiye" olarak adlandırılmıştır.

Örnek :

Alp Er Tunga öldi mü?
Issız ajun kaldı mu?
Ödlek öçin aldı mu?
Emdi yürek yırtılur.

Sav :

- İslamiyet öncesi Türk edebiyatı döneminde söylenmiş olan özlü sözlere verilen isimdir.

- Günümüzdeki atasözlerinin karşılığı gibidir.

Örnekler :

- Aç ne yemes, tok ne times ( Aç ne yemez, tok ne demez)

- Közden yırarsa könülden yeme yırar (Gözden ırak olan gönülden de ırak olur.)

- Avcı nice al bilse adığ anca yol bilir ( Avcı ne kadar hile bilirse ayı da o kadar yol bilir. )

Destan : Toplumun tarihinde iz bırakan ve toplumu derinden etkileyen göç, savaş vb. olayların halk arasında söylenmesi ile oluşmuş nazım türüdür.

Destanların Özellikleri :

• Toplumun ortak değerleri ve görüşlerinin yansımasıdır.
• Olağanüstü olaylar görülebilmektedir.
• Destanlardaki kahramanlar genellikle toplum tarafından tanınan seçkin kişilerdir.
• Ait oldukları millete ait izler taşımaktadırlar.
• Konu olarak savaş, göç, deprem, yangın vb. şekillerde sınıflandırılabilir.
• Çok uzun söylenmişlerdir.
• Bilinen Türk destanları şunlardır :

1. A) Saka Devri Destanları

1) Alp Er Tunga Destanı : Alp Er Tunga'nın Türk-İran savaşları sırasında gösterdiği kahramanlıkları anlatmaktadır.

2) Şu Destanı : Türk hakanı Şu'nun İskender'le mücadelesi ve kahramanlıkları anlatılmaktadır.

1. B) Hun Devri Destanları

1) Oğuz Kağan Destanı : Hun hükümdarı Mete ve onun hayatı anlatılmaktadır.

1. C) Göktürk Devri Destanları

1) Bozkurt Destanı : Dişi bir kurttan Göktürklerin türeyişi konu edinilmiştir.

2 ) Ergenekon Destanı : Türklerin Ergenekon dağını büyük ateşlerle eritip çıkışını anlatmaktadır.

1. D) Uygur Devri Destanları

1) Türeyiş Destanı : Erkek bir kurttan Uygurların türeyişi konu edinilmiştir.

2) Göç Destanı : Uygurların ana yurttan göçü konu edilmektedir.

Oluşumlarına Göre Destanlar :

a) Doğal Destanlar : Halk arasında yaşanan bir olay üzerine ortaya çıkmış, anlatıla anlatıla yayılmış destanlardır. Bu destanlar anonimdir ve sonradan yazıya geçirilmiştir.

Örnek : Finlilerin Kalevala, Sümerlerin Gılgamış, İranlıların Şehname destanları

b) Yapma Destanlar : Destan özelliklerine uygun bir biçimde bir olayın bir şair tarafından anlatılması ile ortaya çıkan destanlardır.

Örnek : Dante'nin İlahi Komedi, Fazıl Hüsnü Dağlarca'nın Üç Şehit Destanı