1. Hece vezninde, hecelerin ses bakımından zayıf ya da dolgun olmasına bakılmaz. Sadece bunların küme halinde sayısına bakılır.
2. Mısradaki hecelerin toplamına kalıp denir. Kalıp, mısranın ölçüsü demek olduğuna göre 11 heceli bir mısranın kalıbı 11’li, 7 heceli bir mısranın kalıbı 7’li diye söylenmelidir.
3. Hiçbir mısrada hece sayısı 16’yı geçmemelidir. Bugün (23) heceli mısralara seyrekte olsa rastlanmaktadır.
4. Ahengi insiyakî (coordination) zevkini tekrarlamak için her mısra belli noktalardan bölünür. Bunlara durak denir.
Dediler ki ıssız / kalan türbende
Vahşi güller açmış / görmeğe geldim
O cennet bağının / hâkine ben de
Hasretle yüzümü / sürmeğe geldim.
6 5 =11
5. Her bölgü noktasında kelime bitmiş olmalı, duraklar kelime ortasına düşmemelidir. Böyle olmaz da, kelimenin ortasında ve bitmeden duraklara ayrılacak olursa, bu hece vezninin kurallarına aykırı sayılır:
Kimse bilmez / nerdedir a / nın başı
Eksik olmaz / yalısının / savaşı
6. Durakları her mısrada değişen manzumeler vardır. Bu tip manzumelerin vezni duraksız sayılır:
İçimi titreten bir sestir her gün
Saat her çalışında tekrar eder:
“Ne yaptın tarlanı, nerde hasadın?
“Elin boş mu gireceksin geceye?
“Bir düşün… Yarıyı geçti ömrün.
“Gençlik böyledir işte, gelir gider,
“Ve kırılır sonra kolun kanadın,
“Koşarım pencereden pencereye!”
Cahit Sıtkı Tarancı
7. Genel olarak manzumelerin durak yerleri bugüne dek dört türlü buluna gelmiştir:
a) Mısralar, baş taraftan dörder heceye ayrılır. Son bölümdeki heceler dörtten aşağıda
kalabilir:
Gözlerinin / yeşil rengi / deniz gibi / derindir
4 4 4 3 =15
Bakışların / gülüp kaçan / deniz gibi / serindir
4 4 4 3 =15
b) Mısralar ortadan bölünür [Çift heceli kalıplar ise]:
Yâr yüreğim yâr / gör ki neler var
Bu halk içinde / bize güler var
5 5 =10
Bir bahçe / yolunda
Kuyunun / solunda
Küçücük / çocuklar
Toprağı / oyuklar
3 3 =6
c) Mısralardaki heceler çift heceli kalıplar ise üç ya da dört eşit parçaya ayrılır:
Düşmanların / bizden almak / istediği
Topraklara / yâd ayakları / basmayacak.
4 4 4 = 12
Çıktım bugün / güzellerin / gözlerinde / seyahate,
Bu seyahat / bilmem nasıl / erecektir / nihayete.
4 4 4 4 = 16
ç) Mısralardaki hece sayısı eşit olmadığı takdirde, baştaki bölüm sondaki bölümden bir fazla heceli kalmak suretiyle durak noktası saptanabilir:
Çemberimi / yel aldı
Etrafımı / sel aldı
Gözüm bakıp / dururken
Yârimi ah / el aldı
4 3 = 7
Bir devdi O, / sanmayınız / cücedir,
Mağrur başı / Altay’lardan / yücedir,
“Osman Batur” / dilimizde / hecedir:
Akşam, sabah / gece, gündüz / her zaman!...
4 4 3 = 11
Cemal Oğuz Öcal
Bir akşamdı evimizde / ecel kanat germişti
Anneni bir cellât gibi / vurup yere sermişti
Ölüm ile pençeleşen / bir hayatın güneşi
Sekiz yıldan sonra dinmiş / nihayete ermişti.
8 7 = 15
Rıza Tevfik
Hece ölçüsünde bazen yukarıdaki manzumede olduğu gibi durakların büyük bölümleri içinde haberimiz olmadan küçük duraklar meydana gelir ki, bu hal, ahengi arttırma bakımından önemli biz özellik taşır. Kıtayı, bu bakımdan çözümlemeye tabi tutalım:
-1-
Bir akşamdı / evimizde
4 4 = 8
Ecel kanat / germişti
4 3 = 7
_________
15
-2-
Anneni bir / cellat gibi
4 4 = 8
Vurup yere / sermişti
4 3 = 7
_________
15
-3-
Ölüm ile / pençeleşen
4 4 = 8
bir hayatın / güneşi = 7
________
15
Sekiz yıldan / sonra dinmiş
4 4 = 8
nihayete / ermişti
4 3 = 7
__________
15
8. Türk edebiyatında en çok 7, 8, 11, 14 heceli kalıplar kullanılmıştır.
Mehrali CALP
0 Comments:
Yorum Gönder
Deneme