Çekim Ekleri

Çekim ekleri iki grupta incelenir:

1.FİİL ÇEKİM EKLERİ

Eylemlere gelen çekim ekleridir.Eylemin anlamını değiştirmez.eyleme kişi kip zaman anlamı katar.

“Ben yedim.” cümlesindeki “yedim” fiilinde “-di” kip eki “-m” kişi ekidir.

a.Kip ekleri ve zaman ekleri

(Haber(Bildirme)kipleri)

Geniş Zaman Kipi:-(a)r,-(e)r,-(ı)r,-(i)r,-(u)r,-(ü)r.Olumsuzu “-maz ,-mez” ekleriyle yapılır.

Sonbaharda ağaçlar yapraklarını döker.

Şimdiki zaman kipi:”-yor”

Gel(i)yor, gör(ü)yorum, duy(u)yor,kal(ı)yorsun…

 

Görülen Geçmiş Zaman Kipi:”-dı,-di,-du,-dü;-tı,-ti,-tu,-tü.”

Geldim, gördüm, geçtim, okuduk, yazdık…

Öğrenilen Geçmiş Zaman:-mış, -miş, -muş, -müş.

Atlamışlar, görmüşüz, temizlemiş…

Gelecek Zaman Kipi:-acak, -ecek.

Yollanacak, sevecek, uçacak, çatlayacak…

 

Dilek(tasarlama) Kipleri

Emir Kipi:Eki yoktur.Fiile kişi ekleri getirilir.

Okusun, baksınlar…

Şart Kipi:-sa, -se.

Alsa, versem…

İstek Kipi: -e, -a

Göreler, yazasınız…

b.Kişi Ekleri

1.Grup Kişi Ekleri:Görülen geçmiş zaman ve şart kipinin dışında bu çekim kullanılır.

KİŞİ      EKLER

1.Tekil (Ben)      -m,-im,-um,-um.(Uçuyorum)

2.Tekil (Sen)       -Sın,-Sin,-Sun,-Sün.(Koşarsın)

3.Tekil (O)         Üçüncü tekil kişi daima eksizdir.(Uçar)

1.Çoğul (Biz)     -ız,-iz,-uz,-üz.(Koşarız)

2.Çoğul (Siz)      -sınız,-siniz,-sunuz,-sünüz.(Yaparsınız)

3.Çoğul (Onlar)    -lar,-ler. (Gelmeliler)

 

2.Grup Kişi Ekleri: Görülen geçmiş zaman ve şart kipinin çekiminde kullanılır.

KİŞİ                   EKLER

1.Tekil (Ben)         -m (Geldim)

2.Tekil (Sen)         -n (Geldin)

3.Tekil (O)           -   (Geldi)

1.Çoğul (Biz)        -k (Geldik)

2.Çoğul (Siz)        -nız,-niz,-nuz.-n

3.Çoğul (Onlar)      -lar,-ler (Geldiler)

 

c.Soru ekleri

Bu ek sözcük ve cümlelere soru anlamı verir.Gelir mi, bakacak mısınız, kaldılar mı…

Soru eki,-mı,-mi,-mu,-mü’dür.

2.İSİM ÇEKİM EKLERİ

a.Hal (Durum) Ekleri

Yalın Hal:Adın,ad durum eklerinden herhangi birini almamış halidir.

Kitap,çiçek,kuş…

İlgi Hali:Eklendiği adı tamlayan durumuna gelen ektir.Sözcüklere ünlü uyumuna göre –ın,-in,-un,-ün,-(n)ın,-(n)in,-(n)un,-(n)ün eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Ayşe’nin elbisesi.

Geleceğin için çalışıyorum.

 

Yükleme (Belirtme) Hali:İsmin taşıdığı kavramıın etkilendiğini belirten ektir.Bu durum eki, ad görevinde kullanılın sözcüklere gelir.Belirtme durumu eki “-i” dir. Eklendiği sözcüğün ünlülerine uyar.Yani ünlü uyumuna göre –ı,-i,-u,-ü; -(y)ı,-(y)i,-(y)u,-(y)ü şeklinde kullanılır.

Ateşi düşünerek ısınamaz; suyu düşünerek susuzluğunu gideremezsin.

Yaklaşma Hali:Adın belirttiği kavrama yöneliş, dönüş, yaklaşma belirten ektir.Bu durum da “-e” ekinin getirilmesiyle olur.Bu ek ünlü uyumlarına göre –e,-a eklinde kullanılır.

 

Bulunma Hali:Ad yada ad görevinde kullanılan sözcüklere kalma, içinde olma anlamı verir.Sözcüklere “-de” durum ekinin getirilmesiyle yapılır.Bu ek, ünlü ve ünsüz uyumlarına göre –de,-da,-ta,-te şeklinde kullanılır.

Sokakta, çarşıda, evde…

Ayrılma Hali:Ad yada ad soylu sözcüklere genellikle çıkma ve ayrılma anlamı katar.Sözcüklere –den,-dan,-ten,-tan eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Spordan,kütüphaneden,sevinçten

 

b.Soru eki

Adlara soru anlamı katan ektir. –mı,-mi,-mu,-mü.

Çalışkan mı? , baban mı?

c.Çoğul Eki

İsimlerin çoğul şeklini oluşturur. –lar,-ler eki.

Fındıklar,çiçekler,balıklar…

 

ç.İyelik Ekleri

İsimlere gelen kişi ekleridir.Varlık yada kavramların kime ait olduğunu belirtir.

1.Tekil (Ben)        -m    kalem(i)m

2.Tekil (Sen)        -n     kalem(i)n

3.Tekil (O)          -(s)i,-(s)ı,-(s)u,-(s)ü    kalemi

1.Tekil (Biz)        -mız,-miz,-muz,-müz   kalemimiz

2.Tekil (Siz)         -nız,-niz,-nuz,-nüz    kalem(i)miz

3.Tekil (Onlar)      -ları,-leri     kalemleri

 

d.Aitlik Eki

Bu ek geldiği sözcüğe iyelik eklerinin kattığı anlama yakın bir anlam yükler, aitlik bildirir.

Seninki, benimki, kardeşiminki

“Seninki bütün gece ders çalıştı.”Bu cümledeki –ki “sana ait” anlamında aitlik ekedir.

 

 

 

Read More

Zamirler(Adıl)

 

 

 Sevgili arkadaşlar; aşağıda pembe renkle yazılmış isimlerin cümledeki karşılıklarına dikkat edelim.

Kitabı Ali’ye verir misiniz?

Bunu Ona verir misiniz?

Kitap ve Ali kelimelerini kullanmadan da derdimizi anlatabildiniz mi?
Hülya ile Leyla kitap okuyor.

Onlar kitap okuyor.

Hangi soruyu çözemedin?

Hangisini çözemedin?

İkinci cümlede soru kelimesini kullanmadık ama çözülemeyen bir sorunun olduğu belli.

Bazı insanlar vefalıdır.

Bazıları ise vefasız.

Bizim arabamız sizin arabanızdan daha hızlı.
Şimdi araba kelimesini kullanmayalım ama cümle yine aynı anlama gelsin.
Bizimki sizinkinden daha hızlı.

Gördüğümüz gibi, bazen isimlerin yerine onları ifade eden başka kelimeler ve ekler kullanıyoruz. İşte bu kelime ve eklere zamir denir.

Zamirlerin Özellikleri:

1.İsmin yerini tuttukları için ismin özelliklerini gösterebilirler. Hal eklerini alabilirler;

Ben i
Ban a
Ben de
Ben den
2. Çoğul eklerini alabilirler;
Bunlar
Şunlar
Onlar
Bizler
Sizler
3. İsim tamlamasının öğesi olabilirler;

Tamlayan /Tamlanan
Onun sözleri
İnsanların bazıları

Dolaysıyla tamlama eklerini de alabilirler.
Zamirler iki grupta ele alınır;

1. KELİME HALİNDEKİ ZAMİRLER:

Şahıs zamirleri
İşaret zamirleri
Belgisiz zamirler
Soru zamirleri

a) Şahıs Zamirleri:

İnsan isimlerinin yerine kullanılırlar:

	Tekil	Çoğul
1	Ben	Biz
2	Sen	Siz
3	O	Onlar

Çiçeği annene verecek misin?
Çiçeği Ona verecek misin?

Kürşat ile Hakan kitap okuyor.
Onlar kitap okuyor.

Biz, şanlı bir milletin torunlarıyız.
Ben, sana dememiş miydim?

İsmin –e hâli sen ve ben zamirlerine geldiğinde kelimenin kökünü değiştirir.

Sen sana
Ben bana
Unutmayın ki; kendi dönüşlülük zamiri de şahıs zamiri olarak kullanılabilir.
Kendim
Kendin
Kendi
Kendimiz
Kendiniz
Kendileri

b) İşaret Zamiri:

İşaret ettiği isimleri belirtmeden sadece işaret eden kelimelerdir.
Başlıca işaret zamirleri şunlardır:
Bu Bunlar
Şu Şunlar
O Onlar
Şu tam bizim aradığımız gibi.

Şunu biraz tutar mısınız?

Şunlar kaç para?

Burası oldukça soğukmuş.

Bir daha oraya gitmeyeceğim.

Şunları nereye bırakayım.

Bu kitap kimin?

Bu kalemi yeni aldım.
Bunu yeni aldım.
c) Belgisiz Zamirler
Yerine geçtikleri varlığı tam olarak belirtmeyen zamirlerdir.

Bazıları dersi iyi dinlemiyor.
Biri dolabımı karıştırmış.
Elimizdekilerin birazını satacağım.

ÖRNEKLER
Başkası olma kendin ol.
Hepsi bu kadar mı?
Bunu kimse bilmemeli.
Herkes nereye koşuyor böyle.
İnsanların çoğu kendini düşünüyor.
DİKKAT
“şey” kelimesi de belgisiz zamirdir.

Size bir şey söylemek isterim.

Bu tip şeylerden hoşlanmam.

d) Soru Zamiri

Cevabı bir isim ya da zamir olan soru kelimeleri soru zamiridir.

İstanbul’u kim fethetti?
Cevap: Fatih fethetti.
O fethetti.

Zamirler İki Grupta Ele alınır:

2. Ek Halindeki Zamirler;

İyelik Zamirleri
İlgi Zamiri

a) İyelik Zamirleri:

İsimlere eklenerek, o isimlerin kime ait olduğunu belirten eklerdir.
Ev-im Benim
Ev-in Senin
Ev-i Onun

	Tekil	Çoğul
1. Kişi	-()m	-()mız
2. Kişi	-()n	-()nız
3. Kişi	-()ı	-ları

 

•DİKKAT

•Türkçe’de “-im” ekinin dört görevi vardır. Bunlar bir birine karıştırılmamalıdır.

•Benim canım babam. (iyelik eki)

“baba” nın kime ait olduğunu belirtiyor.

•Ben iyi bir babayım. (Ek fiilin geniş zamanı)

“baba” nın kim olduğunu belirtiyor.

•Ben babamı seviyorum. (Kişi eki)

İşi yapanın kim olduğunu belirtiyor.

 

•Fiilden isim yapan ek olarak kullanılır.

seçim

geçim

ölüm

b) İlgi Zamiri

•Belirtili isim tamlamalarında tamlanan isim kaldırılır ve tamlayan isme ya da zamire “-ki” eki getirilir. Bu durumda “-ki” eki ikinci ismin (tamlananın) yerini tutar, onunla ilgi kurar.

ÖRNEK

Tamlayan     Tamlanan

•Onun          sözleri

•İnsanların  bazıları

Bizim arabamız sizin arabanızdan daha hızlı.

Şimdi araba kelimesini kullanmayalım ama cümle yine aynı anlama gelsin.

Bizimki sizinkinden daha hızlı.

 DİKKAT

•İşaret sıfatının işaret ettiği isim düşerse “ki” ilgi zamiri olur.

•Beşikteki çocuk ağlıyor.

•Beşikteki ağlıyor.

•Kitaptaki soruları çözdün mü?

•Kitaptakileri çözdün mü?

 Zamirler slayt 1 indiRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR

 Zamirler slayt 2 indiRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR

 Zamirler slayt 3  indiRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRRR

 

 

 

Read More

İyelik Ekleri

 

Adların ve ad soylu kelimelerin sonlarına gelerek onların ait oldukları kişileri yani sahiplerini belirten çekim eklerdir. Bu ekleri tamlayansız kullandığımızda bu eklere iyelik zamirleri de denir.

İyelik ekleri şunlardır:

Tekil Kişiler:   Ben (-ım, -im, -um,-üm)  kalem-im
Sen (-ın, -in, -un, -ün)     kalem-in
O  (-ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü) kalem-i,

 

 

Çoğul Kişiler: Biz (-ımız, -imiz, -umuz, -ümüz) kalem-imiz
Siz (-ınız, -iniz, -unuz, -ünüz)     Kalem-iniz
Onlar (-ları, -leri)            Kalem-leri

örnekler:

defterim,defterin,defteri,defterimiz,defteriniz,defterleri

masam,masan,masası,masamız,masanız,masaları

 

Not: İyelik ekleri isim tamlamasında tamlanana gelir:

Adamın sakal--ı
duvarın nem----i
kalemin uc--u

Not:İyelik ekleri bazen işaret zamirleri sonra gelerek cümlede belirtme görevlerinde bulunur:

şurası, burası, ötesi,

Not:  İyelik ekleri sıfatlardan sonra gelerek zamir yapar:

doğru ---s----u, böyle---s----i, başka---s---ı...

 

Not:İyelik eklerinden sonra hâl ekleri gelebilir:

Abi-m-e soracağım.
sevgili-s-i-n-i arıyormuş.

 

Read More