Şiirde yapıyı oluşturan unsurlar anlam ve ses kaynaşmasına dayanır. Dizelerin sayısına göre beyit, kıt'a, bent gibi nazım birimleri oluşur. Bu nazım birimleri ile birlikte redif, kafiye gibi unsurların birleşmesi ile şiirde yapı meydana gelir.
Nazım Biçimi : Bir şiirde nazım birimi, kafiye düzeni, konusu ve ölçüsü gibi özelliklerinin genel adına nazım biçimi adı verilir.
Halk edebiyatı nazım biçimlerine örnek olarak "koşma, destan, mani, semai" gibi türler verilebilir.
Divan edebiyatı nazım biçimlerine ise "gazel, mesnevi, kaside, şarkı" gibi türler verilebilir.
Nazım Birimi : Bir şiirde mana bütünlüğü taşıyan en küçük parçaya nazım birimi adı verilmektedir. Nazım birimi en az iki dizeden oluşur ve üç, dört, beş ya da daha fazla dizeden de oluşabilir. Nazım birimi şiiri oluşturan parçaların dize sayıları ile ilgilidir. Başlıca nazım birimleri şunlardır :
- Dize : Şiirde her bir satıra dize adı verilmektedir.
Örnek :
"Dolu rüzgârla çıkıp ufka giden yelkenli!
Gidişin seçtiğin akşam saatinden belli." ( Yahya Kemal Beyatlı )
Gidişin seçtiğin akşam saatinden belli." ( Yahya Kemal Beyatlı )
Yukarıdaki her iki satırada dize ( mısra ) adı verilmektedir.
- Beyit : Kendi içinde bir bütünlük gösteren ve iki dizeden oluşan bölümlere beyit adı verilmektedir.
Örnek :
"Ya rab bana cism-u can gerekmez,
Cânân yok ise cihan gerekmez (Fuzuli)"
Cânân yok ise cihan gerekmez (Fuzuli)"
"Bu şehr-i Sıtanbul ki bi-misl ü bahadır
Bir sengine yek-pare Acem mülki fedadır (Nedim)"
Bir sengine yek-pare Acem mülki fedadır (Nedim)"
Yukarıda yer alan iki dizeden oluşan bölümler beyittir.
Bent : iki ya da dört dize haricinde 3, 5, 7 ya da daha fazla dizeden oluşan bölümlere bent adı verilmektedir.
Örnek :
"Kandilli’de eski bahçelerde
Akşam kapanınca perde perde
Bir hatıra zevki var kederde (Yahya Kemal Beyatlı)"
Akşam kapanınca perde perde
Bir hatıra zevki var kederde (Yahya Kemal Beyatlı)"
Kıt'a ( Dörtlük ) : Dört mısranın anlamlı bir bütün oluşturacak şekilde bir araya geldiği bölümlere kıt'a adı verilir.
Örnek :
İlm kesbiyle pâye-i rif'at
Ârzû-yı muhâl imiş ancak
Aşk imiş her ne var âlemde
ilm bir kîl ü kâl imiş ancak (Fuzulî)
Ârzû-yı muhâl imiş ancak
Aşk imiş her ne var âlemde
ilm bir kîl ü kâl imiş ancak (Fuzulî)
Şiirde Konu : Üzerinde söz söylenen herhangi bir olaya ya da düşünceye konu adı verilmektedir. Konu şairin anlatmaya değer gördüğü her şey olabilir.
Şiirde Tema : Bir şiirin tamamında hakim olan duyguya tema adı verilmektedir.