Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı ( Tekke Edebiyatı )

İslamiyetin kabulünün ardından Türklerin sözlü geleneklerini Anadolu'da sürdürmesi ile oluşan edebiyata halk edebiyatı adı verilmektedir . Halk edebiyatını işlediği konular ve biçim yönünden incelediğimizde üç gruba ayrılır : 

1) Aşık Edebiyatı

2) Anonim Halk Edebiyatı

3) Tekke ve Tasavvuf Edebiyatı

------------------------------------------

3) Dini-Tasavvufi Türk Halk Edebiyatı (Tekke Edebiyatı )

İslamiyetin kabulü ile İslam dinin etkileri hayatın her alanında kendini hissettirdiği gibi edebiyat alanında da etkili olmuştur . Tasavvuf din içerisinde önemli bir yere sahiptir ve edebiyat aracılığıyla da geniş kitlelere yayılma imkanı bulmuştur . Tasavvuf Edebiyatına Tekke edebiyatı adı da verilmektedir . Şeyh ve dervişlerin yazdığı eserlerden meydana gelen tekke edebiyatında sanat yapmaktan ziyade halka ulaşabilmek esas alınmıştır . Tekke edebiyatında kullanılan nazım şekilleri hem divan edebiyatından hem de halk edebiyatından alınmıştır . Tekke edebiyatının özelliklerini şu şekilde sıralayabiliriz : 

- Öncülüğünü Hoca Ahmet Yesevi'nin yaptığı bir edebiyat türüdür . 

- Tekke edebiyatı 12. yy'da doğmuştur ancak Anadolu'daki etkileri 13. yy'a dayanmaktadır . 

- Tekke edebiyatı tekke ve dergahlarda yetişenler tarafından yayılmıştır . 

- nazım birimi olarak çoğu zaman dörtlük kullanılmış, ölçü olarak da hem hece ölçüsü hem de aruz ölçüsü kullanılmıştır . 

-Varlık, felsefe, Allah , insan gibi konular ele alınmıştır . 

- Dil divan edebiyatı ve aşık edebiyatı arasında bir özellik göstermektedir . 

 Dini-Tasavvufi Halk Edebiyatı'nda kullanılan nazım şekilleri şunlardır :

 1. İlahi : Çoğunlukla 7'li ve 8'li hece ölçüsü kullanılmasına rağme 11'li hece ölçüsü ile söylenen ilahiler de bulunmaktadır . İlahi Allah aşkıyla Allah'a yalvarmak maksadıyla yazılan şiirlere verilen addır . Tarikatlara göre değişik şekillerde adlandırılan ilahiler  koşmalarda olduğu gibi abab, cccb, dddb, eeeb… biçiminde  kafiyelendirilmiştir. İlahi dendiğinde Tekke edebiyatı içerisinde ilk akla gelen kişi Yunus Emre'dir . Eşrefoğlu Rumi, Aziz Mahmut Hüdayi gibi ilahileriyle tanınan dervişler de vardır . 

2. Nefes : Hz. Muhammet ve Hz. Ali'ye duyulan sevginin işlendiği ve Bektaşi şairler tarafından söylenen tasavvufi şiirlere nefes adı verilmektedir . Vahdet-i Vücut düşüncesinin de anlatıldığı bu  şiirlerde 7'li, 8'li ve 11'li hece ölçüsü kullanılmıştır . 

 3. Şathiye : Yüzeysel bakışla saçma gibi görünen bu şiirlerde insanların ve toplumun eleştirisi tasavvufi bir dille yapılmıştır . Bektaşi şairlerin yazdığı bu şiirlerde tasavvufi fikirler, alaycı bir dille ele anlatılmıştır . 

 Şathiye Örneği

 Kullanırsın kanatsızca rüzgarı 

Kürekle mi yaptın sen bu dağları 
Ne yapıp da öldürürsün sağları 
Can verip alırsın sen cancı mısın (Azmi Baba)

 4. Devriye : Allah'tan gelen insan ruhunun tekrar Allah'a döneceği fikrini işleyen ilahiye benzeyen şiir türüdür . 

 5. Nutuk : Dergaha yeni giren müritlere adap ve erkan öğretmek amacıyla şeyh, derviş ve müritler tarafından yazılan şiirlere verilen addır .