Anonim Halk Edebiyatı

İslamiyetin kabulünün ardından Türklerin sözlü geleneklerini Anadolu'da sürdürmesi ile oluşan edebiyata halk edebiyatı adı verilmektedir . Halk edebiyatını işlediği konular ve biçim yönünden incelediğimizde üç gruba ayrılır : 
-------------------------------------------------------------------------
2) Anonim Tarzı Halk Edebiyatı
Sözlü halk edebiyatı ürünleri olan anonim halk edebiyatına ait ürünlerin ilk defa kim tarafından söylendiği belli değildir . Halk arasında sözlü edebiyat şeklinde kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar varlığını sürdürmüştür . 
 ANONİM HALK EDEBİYATI DÜZ YAZI ÜRÜNLERİ
- Atasözleri : Uzun tecrübeler sonucu ortaya çıkan kalıplaşmış sözler olan atasözlerinin kelimelerinin yerleri değiştirilemez . Kelimelerin yerleri değiştirilemediği gibi kelimelerin yerine eş anlamlıları ve ya yakın anlamlıları da getirilemez . Birbiri ile çelişen atasözleri olduğu gibi aynı fikri ifade eden atasözleri de bulunabilmektedir . Çoğu atasözünün öğüt verici bir yönü de vardır . 
- Deyimler : Anlık duyguları ve belirli olaylar karşısındaki tepkileri ifade etmek için kullanılan kalıplaşmış sözlerdir 
.Deyimi oluşturan sözcükler çoğu zaman mecazi bir anlam kazanır . "Kafası bozulmak" gibi. 
- Tekerlemeler : 
"Saçma sapan laf, tekrarlanan sözler, benzer kelimelerle kurulan cümleler" gibi manalara gelen tekerlemeler halk edebiyatı içerisinde farklı  bir yere sahip olan kafiyesi ve ölçüsü bulunan sözlerdir.Tekerlemeler çocuklar arasındaki oyunlarda ebe seçmek, güzel  vakit geçirmek, konuşma becerisini ilerletmek gibi maksatlarla  kullanılmıştır. İlk örneklerine XI. yy'da rastladığımız tekerlemeler Divan-ı Lügati't Türk'te bulunmaktadır .
Tekerleme Örnekleri
SAKSAĞAN
Saksağan sek sek,kuyruğu tümsek
Kuyruğuna binelim bizim köye gidelim.
 DEVE 
Eveleme develeme
Evvel altı elma yedi
Seren sekiz serçe dokuz
Tarmanın topu kara
A devenin çatı kara. 
- Bilmeceler : Güzel  vakit geçirmek veya  insanların düşünmesini sağlamak gibi amaçlarla ortaya çıktığı tahmin edilen  bilmeceler manzum ya da mensur biçimlerde olabilmektedir. Bilmecelerin bir bölümü anonim halk edebiyatı ürünüyken bazıları da daha sonradan yazar ve şairler tarafından oluşturulmuştur .Bilmeceler eskiden teknolojinin bugünki kadar olmaması sebebiyle köy odalarının özellikle kış aylarındaki başlıca eğlence kaynağıydı . Eskisi gibi olmasa da günümüzde de bilmeceler eğlence amaçlı olarak çocuklar arasında sorulmaktadır .  
- Fıkralar 
: Ders vermek ya da bir düşünceyi insanlara aktarmak amacıyla mizahi ögeler kullanarak anlatılan kısa anlatılara fıkra denilmektedir . Nasrettin Hoca fıkraları Türk halk edebiyatında önemli bir yer tutmaktadır . Bektaşi fıkraları ve Karadeniz fıkraları da halk arasında çokça anlatılmaktadır . 

- Halk Hikâyeleri : Köy odalarında halk ozanları tarafından saz eşliğinde anlatılan hikayelere halk hikayeleri adı verilmektedir .Destanlara benzemekle birlikte olağanüstü olaylara daha az yer vermesi ve daha gerçekçi olması yönüyle ayrılmaktadır . Nazım ve nesir halk hikayelerinde iç içe geçmiştir . Kahramanlık ve sevgi konularına halk hikayelerinde çokça yer verilmiştir . 
- Ortaoyunu : Herhangi bir metne bağlı olmadan ve ezber olmadan, halkın köy meydanında oyuncuların etrafında toplanması ile oynanan tiyatro oyunlarına ortaoyunu denilmektedir . Kavuklu ve Pişekar ortaoyunun ana kahramanlarıdır . Karagöz oyunundaki Karagöz ve Hacivat ile ortaoyunundaki Kavuklu ve Pişekar karakter olarak birbirlerinin aynısıdır . Karagöz ve Hacivat'ın perdeye yansıyan tasvirler olması, Kavuklu ve Pişekar'ın gerçek oyuncular olması yönüyle birbirinden ayrılırlar . 
- Meddah : Tek kişinin zaman zaman mizahi zaman zaman düşündürücü konular anlattığı günümüzde "stand-up" adı verilen sahne sanatıdır 
. Meddah elinde mendili ve bastonu ile taklitler yaparak şive kullanarak izleyenlere hikayeler anlatır . Meddahın mendili bazen bir dilencinin mendili bazen de bir kadının eşarbı olur . Baston ise kahramanın bazen atı bazen de arabası olur . 
- Karagöz : Ana karakterler Karagöz ve Hacivat'ın perdeye yansıtılması ve bu karakterler aracılığıyla mizahi ve düşündürücü olayların anlatıldığı oyunlardır 
. Karagöz okul görmemiş yabancı kelimeleri yanlış telaffuz eden ve Hacivat'ın yabancı kelimeler kullanması ile alay eden bir tiptir . Hacivat ise okumuşluğu olan her fırsatta bilgili olması sebebiyle Karagözle alay etmeye çalışan bir tiptir . 

ANONİM HALK EDEBİYATI ŞİİR ÜRÜNLERİ
- Türkü : İlk olarak kim tarafından söylendiği bilinmeyen hecenin 11'li kalıbı ile söylenmiş bestelenen halk şiirlerine türkü adı verilmektedir . Çoğunluğu anonim olmakla beraber kim tarafından yazıldığı bilinen türkülerimiz de bulunmaktadır . Günümüzde de halk arasında canlılığını koruyan türküler halkın acılarını, sevinçlerini, hasretlerini dile getiren halk edebiyatı ürünleri olmuştur . Türkülerde bentler ve bentlerin ardından gelen tekrarlanan nakaratlar bulunmaktadır . Halk edebiyatında bu nakaratlara "kavuştak" ya da "bağlama" denilmektedir . Türküler çok çeşitli konularda söylenmiştir . Ağıtlar ve ninniler farklı nazım türleri değil türkülerin ayrı bir formu olarak değerlendirilmektedir . 
- Mani : Halk edebiyatının en küçük nazım biçimi olan türküler tek dörtlükten oluşmaktadır . Çoğunluka aaxa biçiminde kafiyelendirilen maniler 7'li hece ölçüsüyle yazılmıştır .Aşk ile ilgili maniler çok fazla olmasına rağmen her konuda maniler yazılmıştır . İlk dizesi yedi heceden daha az olan maniler de bulunmaktadır .Bu manilere kesik mani ya da cinaslı maniler denilmektedir . Manilerin sonuna aynı kafiyede iki daha dize eklenmesi ile meydana gelen manilere yedekli maniler denilmektedir .
- Ninni : Bebekleri uyutmak için anneler tarafından söylenen ezgili şiirlere ninni denir . Dörtlükler ve nakaratlardan oluşan ninniler kendine has bir ezgiyle seslendirilir . Ninniler türkülerin bir formudur ve bebeğin psikolojisi üzerinde olumlu etkiye sahiptir . 
- Ağıt : Türkülerin bir formu olan ağıtlar bir kişinin ölümü üzerine duyulan acı ile söylenmektedir .Kafiye düzeni ve ölçüsü türkülerle aynıdır .  Divan edebiyatında "mersiye" , İslamiyetten önceki Türk edebiyatında ise "sagu" adı verilmekteydi . 

0 Comments:

Yorum Gönder

Deneme