Divan Edebiyatı Nazım Biçimleri

Özet : divan edebiyatı nazım biçimleri nelerdir, kasidenin konusu nedir, mesnevinin uyak düzeni, müstezat konusu ve uyak düzeni, nazım şekilleri nedir

Divan edebiyatında aruz ölçüsü kullanılarak uyaklı biri biçimde yazılmış söz ya da yazılara "manzum" veya "manzume" adı verilmektedir. Şiirinin dize sayısı, uyakları vb. tüm dış özellikleri nazım biçimi kavramının alanına girmektedir. Divan şiirinde en yaygın kullanılan nazım biçimlerini biçimlerine ve konularına göre sınıflandırmak mümkündür.

Biçimlerine göre : Mesnevi, gazel, kaside, rubai, beyit, bend, musammat, tuyuğ, tahmis, murabba, müstezat, şarkı, tardiye, taşdir, teşbiye, tesdis, tezmin, muhammes, uyak, mısra, müseddes

 Konularına göre : Konularına göre divan şiiri nazım biçimlerini dini konular ve din dışı konular diye ikiye ayırabiliriz.

 - Dini Konular: Münacat, Na'at, Miraciye, Mevlid, Menkıbe, Kırk Hadis, Hilye, Kıssa, Tevhid, Makte’l-İ Hüseyin

 - Din dışı konular : Cevreviye, Muamma, Rahşiye, Hicviye, Bahariye, Mehdiye, Gazavatnâme, Sahilnâme, Mersiye, Hamamname, Kıyafetname, Şehrengiz, Hezliyat, Lûgaz, Dariye, Fahriye, Sakiname

 Divan edebiyatındaki nazım biçimlerinin özellikleri şu şekildedir :

 1. Gazel : 5-9 arası beyitten oluşan sevgiliye aşk, içki ve güzellik konulu şiirlere gazel denir. Gazelin kendi arasında uyaklı olan ilk beytine "matla" adı verilir. Son beyte ise "makta" adı verilmektedir. Gazellerde şairin mahlasının geçtiği beyte "mahlas beyti" en güzel, en beğenilen beyte de "beyt-ül gazel " adı verilmektedir. Bir gazelin tüm beyitleri aynı güzellikte ve eş değerde ise "yek avaz", beyitler arasında anlam birliği bulunursa "yek ahenk" adı verilmektedir.

 2. Kaside : Devlet adamları ve din önderlerini övmek maksadıyla yazılan, belirli kurallar dahilindeki uzun şiirlere kaside denir. Kasidelerde en güzel, en beğenilen beyte "beyt-ül Kaside", şairin mahlasına yer verdiği beyte ise "Taç beyit" adı verilmektedir. Kasidelerde beyit sayısı en az 33, en fazla ise 99 olur.

 3. Mesnevi : Divan edebiyatında uzun manzum hikayelerin yazıldığı nazım biçimi mesnevidir. Mesnevilerde her beyit kendi içerisinde kafiyelenir ve beyit sayısında herhangi bir sınırlama yoktur. Örneğin Mevlana'nın ünlü mesnevisi 27500 beyitten oluşmuştur. Mesneviler din, tasavvuf, aşk, kahramanlık vb. birçok konuda yazılmıştır. Bat edebiyatından alınan roman ve hikaye gibi türlerin olmadığı dönemde mesneviler bu türlerin edebiyatımızdaki karşılığı olmuştur. Bir şair beş mesnevi yazar ise buna "hamse" denir.

 4. Kıta : İkincive dördüncü mısraları birbiri ile uyaklı iki beyitlik şiirlere kıta adı verilir. İki beyit arasında anlam birliği bulunan kıtalar çok çeşitli konularda yazılmıştır.

 5. Müstezat : Gazelin özel bir şeklidir. Uzun dizelere "ziyade" adı verilen kısa dizelerin eklenmesi oluşur, gazelde olduğu gibi uzun ve kısa dizeler kendi arasında uyaklanır.

 BENTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ

 1. Rubai : Arap edebiyatından alınan rubailer kendine has bir ölçüyle dörtlük olarak yazılır. Edebiyatımızdaki en başarılı temsilcisi Yahya Kemal olan rubailer şairin dünya görüşüne göre çeşitli konulardaki fikirlerini ifade eder.

 2. Tuyuğ : Rubailere benzeyen dört tizelik tuyuğlar tamamen Türk edebiyatına ait bir nazım biçimidir ve en çok kullanan Kadı Burhanettin olmuştur.

 BİRDEN ÇOK DÖRTLÜKLER

 1. Murabba : 3 ila 7 arası bentlerden oluşan dört dizelik kıtalardan oluşan bir nazım biçimidir. Konu sınırlaması yoktur.

 2. Şarkı : Türk edebiyatına özgü olan şarkı türü genellikle aşk, içki gibi konularda bestelenmek amacıyla yazılmıştır. Şarkı nazım biçimini edebiyatımıza kazandıran ve çok başarılı örnekler veren şair Nedim'dir.

 3. Terkib-i Bend : Her benti 5 ila 10 arası beyitten oluşan bir nazım biçimidir. Bentlerin son beytine "vasıta beyti" denir ve vasıta beyitleri kendi arasında kafiyelendirilir. Terkib-i bentlerde hayata dair fikirler ve eleştiriler, yergiler, felsefi düşünceler ifade edilmektedir.

 4.  Terci-i Bend : Şekil itibari ile Terkib-i Bende benzer ancak "vasıta beyti" denilen bent sonlarındaki beyitler Terci-i Bentlerde aynen tekrarlanır.

 DİVAN EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ

 1. Tevhid ve Münacaat : Kaside biçiminde yazılan bu türde Allah'ın birliği ve büyüklüğü anlatılmıştır.

 2. Naat : Kaside biçiminde yazılan naatlarda peygamberimiz Hz Muhammet'i övmek için yazılmıştır.

 3. Mersiye : Bir kişinin ölümünden duyulan ve Terkib-i Bent biçiminde yazılan şiirlerdir.

 4. Methiye : Kaside biçiminde yazılan methiyelerde amaç bir k  kişiyi övmektir.

 5. Hicviye : Bir kimseyi eleştirmek maksatlı yazılmış şiirlere hicviye denir.

 6. Fahriye : Şairlerin kendilerini övmek için yazmış oldukları şiirlere denir.

 DİVAN EDEBİYATINDA NAZIM BİRİMİ

Divan edebiyatında kökleri Arap ve İran edebiyatına dayanan aruz ölçüsü kullanılmaktadır. Bu dönem eserlerinin neredeyse tamamında aruz ölçüsü kullanılmakla birlikte Şeyh Galib gibi sınırlı sayıda hece ölçüsü ile şiirler yazan şair çıkmıştır. Divan şiirinde dini konular ağırlıklı olarak işlenmiştir. Bu şiirler genellikle ikili dizelerden oluşan beyitlerle yazılmıştır. Beyit Arapçada ev anlamına gelmektedir. Aruz ölçüsünde çeşitli kalıplar kullanılmış ve bu kalıplar açık ve kapalı hecelere göre belirlenmiştir. İslamiyetin kabulü ile Arap ve Fars edebiyatına ilginin artması ile aruz ölçüsü de bizim edebiyatımıza girmiştir.