Yüklemine Göre Cümleler:
A) Eylem(Fiil ) Cümlesi:
Yüklemi çekimli bir fiilden oluşan cümlelerdir.(Yüklemi fiilden oluşmuştur.)
Ahmet dün geldi.
Çocuk koşuyordu.
Yaşlı kadın çocukların bu durumuna ağlıyordu
B) İsim Cümlesi:
Yüklemi ek eylem (Ek fiil) vasıtası ile çekimlenmiş ad soylu sözcüklerden oluşan cümlelerdir.
Oyunun ben başarılısı Ahmet’ti (Ahmet –idi (ek fiil eki))
Ağaç bahçenin ilerisindeydi
Öğe Dizilişine Göre Cümleler:
Türkçede cümleler belli bir kurala göre dizilişi yapılır. Bu dizilişte genellikle yüklem olan kelime sonda kullanılır.
A) Kurallı Cümle:
Yüklemi sonda bulunan cümlelerdir.
Dün eve geldi (Yüklemi geldi fiilidir. Sonda kullanılmıştır.)
B) Devrik Cümle
Yüklemi başta veya ortada olan cümlelerdir.
Ağladı, geç gelen sabahta. (Yüklem olan “ağladı” fiili başta kullanılmıştır.)
Gidiyorum gündüz gece (Yüklem başta kullanılmış)
Yapılarına Göre Cümleler:
A) Basit Cümle:
Cümle tek yargı bildiriyorsa.
Adam geldi (Tek yargı gelmek eylemi başka yargı yok onun için bu cümle basittir.)
Yere düşü (tek eylem düşmek eylemi olduğundan basit bir cümledir)
B) Birleşik Cümle:
Birleşik Cümle kendi içerisinde üçe ayrılır
-Girişli Birleşik Cümle
-Ki’ li birleşik Cümle
-Şartlı Birleşik Cümle
Girişli Birleşik Cümle
Temel cümlenin yanında içinde eylemsi(Fiilimsi) bulunan cümlelerdir.
Ağlayan, komşunun çocuğuydu(“Çocuğuydu” temel cümlenin yüklemi bunun yanında “ağlayan kelimesi de sıfat fiilimsi)
Ki’ li Birleşik Cümle
Görüyorum ki gelmişsin (Ki bağlacı kullanılmış)
Duydum ki unutmuşsun. (Ki bağlacı kullanılmış)
Şartlı Birleşik Cümle
Se, sa ekleriyle yapılan ve cümlede şart anlamı taşıyan cümlelerdir
Aradığımda gelirseniz iyi olur.
Sabah kalkarsa işe yetişir.
C) Sıralı Cümle:
Birden çok cümlelerin noktalama işaretleriyle ayrıldığı cümlelerdir. Sıralı Cümle İkiye ayrılır
-Sıralı Bağımlı Cümle
-Sıralı Bağımsız Cümle
Sıralı Bağımlı Cümle
Yüklem dışında bir öğesi ortaksa
(Sen) Dışarı çık,(Sen) beni bekle (özneler ortak)
Çocuk okula giti,sen de gideceksin (Dolaylı tümleç olan “okula” ortak kullanılmıştır)
Sıralı Bağımsız Cümle
Ortak Öğe bulunmayan
Az durun, ben konuşayım (iki yüklemin olduğu cümleler arasında ortak öğe yoktur)
D )Bağlı Cümle
Bağlaçlarla birbirinden ayrılan cümlelerdir
Hem soruyor hem dinlemiyor (Hem,Hem bağlacı ile)
Çok çabaladı fakat olmadı (fakat ile)
Anlamlarına Göre Cümleler:
A) Olumlu Cümle :
Yüklemin bildirdiği eylem , olumlu ise cümle olumlu cümle olur.
O yıllar çok güzeldi (olumlu)
*Hep onu bekledim (olumlu)
B) Olumsuz Cümle:
Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur. Olumlu isim cümleleri değil ,yok, sız ekiyle olumsuz yapılır.
*Kapını kıran ben değildim (olumsuz)
Bahçede hiç kimse yoktu (olumsuz)
Not: Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük yoksa cümle biçimce olumludur fakat bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük varsa cümle biçimce olumsuzdur.
* Yarın akşam babamla size geliyoruz (Biçiminde ve anlamca olumlu)
*Yarın babamla size gelmiyoruz (Biçiminde ve anlamca olumsuz)
Not2: Şunu unutmamalıyız ki Biçimde olumlu her cümle, anlamca olumlu olmayabilir.
* Haydi bu işin altından kalkabilirsen kalk (kalkamazsın ) (Biçimce olumlu fakat anlamca olumsuz cümle)
C) Soru Cümlesi :
Bir duygu veya düşünceyi veya isteği soru yoluyla açıklayan cümlelere soru cümlesi denir. Sonuna soru işareti konur.
*Dün Ayşe’yi arayan sen miydin? (soru anlamı soru edatıyla sağlanmış.)
Bugün ne aldın?(soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış)
Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere ikiye ayrılır. Gerçek soru cümleleri mutlaka cevap gerektirirken sözde soru cümleleri cevap gerektirmez.
Eve neden gelmedin? (Gerçek soru cümlesi )
Senin için hiç üzülmez olur muyum? (sözde soru cümlesi))
D) Ünlem cümlesi :
Kaygı,Özlem, sevinç, heyecan, korku, üzüntü, onaylama gibi değişik duygular anlatan cümlelere denir.
*Eyvah, her şeyim gitti!
Harika bir iş buldum!
E) Emir (Buyruk) Cümlesi:
Yüklemi emir kipiyle çekimlenmiş cümlelere emir cümlesi denir
Sinemaya gitme
Yanıma otur
Not1: – acak, – ecek ekiyle çekimlenmiş bazı fiiller emir anlamı taşıyabilir.(Nezaket)
Bu kitabı okuyacaksın (oku)
F) Şart Cümlesi:
Yan cümlesi dilek – şart kipiyle çekimlenmiş cümlelerdir.(SE,SA EKİ)
İşten erken çıkabilirsem size de uğrarım.
*Okursan iyi bir yere gelirsin

0 Comments:
Yorum Gönder
Deneme