Türk Halk Edebiyatının Genel Özellikleri

  • İslamiyetin kabulünden önce başlayarak günümüze kadar kesintisiz bir biçimde gelmiştir.
  • Halk ozanlarının eserleri ile oluşmuştur.
  • Sözlü geleneğin temelleri üzerinde yükselmiştir.
  • Sade bir dil ile eserler verilmiştir.
  • Yarım kafiye ve dörtlük esas alınmıştır.
  • Ölçü olarak milli ölçümüz olan "hece ölçüsü" kullanılmıştır.
  • Halkın sevinçleri, dertleri, üzüntüleri kısacası halkın duyguları dile gelmiştir.
  • Nazım şekilleri olarak türkü, bilmece, ağıt, destan, koşma, varsağı, semai, mani, bilmece, devriye, ilahi, şathiye, atasözü, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır.
  • Türk halk edebiyatı kendi içinde üçe ayrılmaktadır :
  1. a) Aşık Tarzı Halk Edebiyatı
  • İslamiyetten önce başlayan bu edebiyatı "aşık" adı verilen ve köy köy dolaşıp eserlerini saz ile söyleyen ozanlar icra etmiştir.
  • Sade bir dil ve hece ölçüsü kullanılmıştır.
  • Yarım kafiye ve dörtlüklerle şiirler söylenmiştir.
  • Aşk, gurbet, ölüm gibi temalarla söylenen şiirlerin son dörtlüğünde ozanlar mahlas adı verilen adlarını kullanmıştır.
  • Lirik ve coşkulu bir söyleyiş vardır.
Aşık edebiyatı nazım şekilleri şunlardır :
Koşma :
  • Aşk, sevgi, gurbet, ayrılık, yiğitlik ve doğa gibi konular işlenmiştir.
  • Hecenin 11'li ölçüsü kullanılmış ve 3-6 arasında değişen dörtlüklerle yazılmıştır.
  • Sade bir dil kullanılan şiirlerde abab-cccb-dddb... kafiye düzeni kullanılmıştır.
  • Son dörtlükte aşık mahlasını kullanmıştır.
  • Konularına göre "güzelleme, ağıt, koçaklama, taşlama" gibi adlar verilmiştir. İnsan ve doğa sevgisini işleyenlere güzelleme, yiğitlik ve kahramanlık konularını işleyenlere koçaklama, ölün kişinin ardından söylenenlere ağıt, toplumdaki aksayan yönleri eleştirenlere ise taşlama adı verilmiştir.
Varsağı :
  • Varsak Türkleri denilen ve Toroslarda yaşayan boyların söyledikleri türkülerdir.
  • Koşma gibi kafiyelendirilmiştir.
  • 4+4 duraklı 8'li hece ölçüsü ile söylenmiştir.
  • "Hey, Bre vb." nidalar çokça kullanılmıştır.
  • 3-5 arası değişen dörtlüklerle söylenmiştir.
  • Hayat ve bahttan şikayet gibi konularda söylenmiştir.
Semai :
  • Koşma ile kafiye düzeni ve işlediği konular bakımından aynıdır.
  • 4+4 duraklı 8'li hece ölçüsü kullanılmıştır.
  • 3-5 arası değişen dörtlük sayısında söylenmiştir.
  • Dörtlük sayısı, ezgileri ve ölçüsü bakımından koşmalardan ayrılır.
Destan :
  • 6+5, 11'li hece ölçüsü ile söylenmiştir.
  • Halk edebiyatında kullanılan en uzun nazım biçimidir.
  • Koşma ile aynı kafiye düzenine sahip olan destanların kendine has bir söyleniş şekli vardır.
  • Kıtlık, hastalık, savaş, ayaklanma, hastalık gibi toplumsal konular yanında bireysel konularda işlenmiştir.
  • Dörtlük sayısı olarak bir sınırlama yoktur.
  1. b) Anonim Halk Edebiyatı
  • Adından da anlaşılacağı üzere bir kişiye ait olmayan toplumun ortak malı olan eserlerden oluşmuştur.
  • Akıcı ve sade bir halk dili kullanılmıştır.
  • 7'li, 8'li ve 11'li hece ölçüsü kullanılmıştır.
  • Dörtlüklerle yazılan şiirlerde genel olarak yarım kafiye kullanılmıştır.
  • Aşk, tabiat sevgisi, özlem, ayrılık, yiğitlik ve toplumsal aksaklıklar gibi konular işlenmiştir.
  • Kaynağı sözlü geleneğe dayanmaktadır.
Anonim halk edebiyatında kullanılan nazım biçimleri
Türkü :
  • Çoğunlu anonimdir yazanı belli olanlar da zamanla halka mal olmuştur.
  • Kendine özgü bir söyleyişi olan türkülerde aşk, sevgi, tabiat, gurbet, ayrılık gibi konular işlenmiştir.
  • 8'li ve ya 11'li hece ölçüsü ile söylenmişlerdir.
Mani :
  • Tek dörtlükten oluşur ve 7'li hece ölçüsü ile yazılmıştır.
  • aaxa şeklinde kafiyelendirilmiştir.
  • Konu sınırlaması olmayan maniler düz mani, kesik mani, cinaslı mani, yedekli mani gibi adlar alır.
Ninni :
  • Bebeklerini uyutmak için annelerin belli bir ezgi ile söyledikleri sözlü edebiyat ürünleridir.
  • Genellikle dörtlüklerden oluşan ninniler 7'li, 8'li ve 9'lu hece ölçüsü ile söylenmiştir.
  1. C) Dini-Tasavvufi Türk Edebiyatı
  • Çoğunluğu hece ölçüsü ile yazılmıştır, az da olsa aruz ile yazılan örnekleri vardır.
  • Redif ve yarım kafiye sık kullanılmıştır.
  • Dili halkın anlayacağı şekildedir ama tasavvufi terimler vardır.
  • Allah sevgisi, Allah'a ulaşma yolları, ölüm gibi konular ve tasavvuf ilkeleri işlenmiştir.
  • Didaktik özellik gösteren şiirler coşkulu bir biçimde söylenmiştir.
  • Genellikle dörtlüklerle yazılmıştır ancak beyitlerle yazılanları da vardır.
Dini-Tasavvufi Türk edebiyatında kullanılan nazım biçimleri
İlahi :
  • Tekke edebiyatında en çok kullanılan nazım biçimidir.
  • Çoğunluğu 8'li hece ölçüsü ile söylenmiştir ama 7'li ve 11'li hece ölçüsü de kullanılmıştır.
  • Allah sevgisi, fanilik, nefsin öldürülmesi konularında söylenmiştir.
  • İlahi denince ilk akla gelen Yunus Emre'dir.
Nefes :
  • İlahi konularının Bektaşilerce söylenmesi ile ortaya çıkmıştır.
  • 8'li hece ölçüsü ile söylenmiştir.
Deme ( Deyiş ) :
  • Saz ile kendine özgü biçimde söylenen deyişlerde 8'li hece ölçüsü kullanılmıştır.
Nutuk :
  • Tarikata yeni giren müritleri bilgilendirmek ve tarikat kurallarını öğretmek için pirler ve mürşitler tarafından söylenen şiirlere denir.
Devriye :
  • Canlı cansız her şeyin Allah'tan geldiği ve tekrar Allah'a döneceği fikrini işleyen şiirlere denir.
Şathiye :
  • Mizahi tarzda yazılmış manzum eserlerdir.
  • Alaylı bir biçimde yazılmış intibaı veren şiirlerdir.
  • İlk bakışta saçma gibi gelen bu şiirler yorumlandığında derin tasavvufi anlamlar taşımaktadır.
  • Bu türde Kaygusuz Abdal en bilinen şairdir.

0 Comments:

Yorum Gönder

Deneme