İstiare

Bir şeyi kendi adının dışında, türlü yönlerden benzediği başka bir şeyin adı ile anma. Bu bakımdan istiare hem bir mecaz hem de bir benzetme sanatıdır. İstiarenin bu iki yönlü özelliğine göre, bir istiarede şu üç özelliğin bulunması gerekir.
a. Sözcüğün gerçek anlamının dışında herhangi bir kavrama ya da nesneye ad olması.
b. Engelleyici ipucu (karine-i mâni’a) bulunması yani sözcüğün kendi anlamında kullanılmasının imkânsız olması.
c. Benzetme amacının bulunması.

İstiarede benzetme amacının bulunması, onun benzetme sanatının özel  bir durumu olduğunu gösterir. Buna göre istiare, benzetmenin temel iki ögesinin yani benzetilen ile benzetmeliğin, birinden birinin söylenmemesi ile yapılır.

1. Açık istiare (istiare-i musarraha) :Benzetme ögelerinden yalnız benzetmelik ile yapılan istiaredir. Bu türlü istiarede benzetilen söylenmez. Divan edebiyatındaki mazmunların (klişeleşmiş mecaz) çoğu açık istiare durumundadır:

















2. Kapalı istiare (istiare-i mekniye): Benzetme ögelerinden yalnız benzetilenle yapılan istiaredir. Bu tür istiarede benzetmelik söylenmez, bir anlamda gizlenir.

     










    




 3. Yaygın istiare (istiare-i temsiliye): Benzetmenin temel ögelerinden yalnız biriyle, çok sayıda benzerlikleri sıralayarak yapılan istiaredir. Bunu yaygın benzetme ile karıştırmamak gerekir. Çünkü yaygın benzetmede, benzetilen ve benzetmeliğin ikisi de söylenir. Yaygın istiarede ise benzetilen ve benzetmelikten yalnız birisi söylenmiştir. Örneğin aşağıdaki şiirde benzetmelik “gemi”dir, benzetilen “ruh”tur ve söylenmemiştir:


Bu temel nitelikteki istiarelerden başka birkaç çeşit istiare daha vardır: Bir tek sözcükle oluşan istiareye istiare-i müfrede, birden çok benzerlik sıralayarak yapılan  istiareye istiare-i mürekkebe (buna mecaz-ı murekkeb de denir), engelleyici ipucunun bulunmadığı istiareye istiare-i mutlaka, engelleyici ipucunun bulunduğu istiareye istiare-i mücerrede, benzerliğin pekiştirici sözcüklerle nitelendiği istiareye  istiare-i müreşşaha, içinde benzerliğin ne yönde olduğunu gösteren bir sözcüğün bulunduğu istiareye istiare-i tahyiliye, alaylı ve nükteli olan istiareye istiare-i tehekkümiye ya da istiare-i temlihiye denir.     
Mehrali Calp

0 Comments:

Yorum Gönder

Deneme