Öğretme öğrenme süreci, oldukça karmaşık bir yapıya sahiptir. Bu yapı içerik, plânlama, amaçlar, davranışlar, öğrenme yaşantıları, ölçme ve değerlendirme gibi unsurları kapsar. Burada öğrenme süreciyle ilgisi bakımından öğrenme ortamında işe koşulacak araç gereçler üzerinde durulacaktır.
Öğretim amaçlarının belirlenmesi: Öğretimde sistem yaklaşımı sürecinin ilk aşaması analizdir. Bu aşamada, öncelikle belli bir düzeyde, belli bir dersin, kursun ya da konunun öğretim amaçları belirlenir. Belli bir ders, kurs ya da konu düzeyinde iki tür amaçtan bahsedebiliriz: (1) Öğretim sonunda öğrencilere kazandırılması plânlanan amaçlar, (2) bu amaçlara ulaşmak için öğrencilerin öğretim sırasında kazanması gereken önkoşul davranışlar (enabbling objectives).
Örneğin, Türkçe dersinde “okuduğu bir metni anlayabilme” ifadesi, belirli bir öğretim süreci sonunda öğrencinin kazanması gereken nihaî amacı niteler. Bu amaca ulaşmak için öğrencinin, “okuduğu metnin ana fikrini çıkarma”, “okuduğu metinde bilinmeyen bir kelimenin anlamını konudan çıkarma”, “okuduğu metni özetleme”, gibi davranışları önceden kazanmış olması gerekmektedir. Diğer bir anlatımla, öğretim sırasında öğrenciye kazandırılması gereken davranışlar öğrencinin genel amaca (okuduğu metni anlayabilme) ulaşması için önceden sahip olması gereken önkoşul öğrenmelerdir. Bir bakıma bunlara genel ve alt amaçlar denebilir.
Davranışların öğrencilere nasıl kazandırılacağının belirlenmesi: Bu aşamada ikinci olarak, belirlenen davranışların öğrencilere nasıl kazandırılacağı üzerinde durulur. Hangi öğrenme etkinlikleri, öğretim materyalleri, öğretim yöntem ve teknikleri öğrencilerin istenen davranışları kazanmasını sağlar? Bu kararlara dayalı ortaya çıkacak ürünler ders plânlarıdır.
Amaçlar ve davranışlar, uygun öğretim teknikleri, materyalleri ve yöntemleri ile öğretme-öğrenme ortamlarının seçim ve düzenlenmesine yardımcı olur.
Öğrenme yaşantıları ve eğitim durumlarının belirlenmesi: Hedefler tespit edilip davranışlara dönüştürüldükten sonra bu davranışların ne yolla gerçekleştirileceği kararlaştırılır. Yani belirli seviyedeki öğrencilerin belirli özellikleri kazanabilmesi için hangi tür yaşantılar içerisine sokulması, bu süreç içerisinde öğretici ve öğrenicinin rolleri ve karşılıklı etkileşimleri, eğitim durumlarını oluşturur.
“Öğrencilerin hedeflere ulaşmaları için geçirmeleri gereken öğrenme yaşantılarını sağlayacak dış koşulların düzenlenmesine eğitim durumları denir. Bu amaçla çeşitli öğretim yöntem ve tekniklerinden ve bunları destekleyen öğretim materyallerinden yararlanılır. Yöntem ve tekniklerin seçiminde hedefler, öğrencilerin ve öğretmenlerin özellikleri, kapsam ve eldeki imkânların göz önünde bulundurulması gerekir.” (Erden, 1998, s. 3)
Öğretim araçlarının seçilmesi: Tasarım ve geliştirme aşamasında son olarak plânlanan hedeflere ulaşılmasında yardımcı olacak öğretim araçları seçilir, gereçler tasarlanır ve geliştirilir.
Öğretim teknolojisi, öğretmen, uzman gibi canlı kaynaklar; kitap, yazı tahtası, tebeşir, pano gibi araçlar; televizyon, filmler, tepegöz projektörleri, bilgisayarlar, çeşitli donanım ve yazılımları kapsar.
Eğitimde araç ve gereçler hedeflere daha kısa zamanda ulaşmayı ve öğretmenin kalıcı izli olmasını sağlama açısından çok önemlidir. Öğretmenlerin bu amaçla, çeşitli öğretim materyallerinden yaralanmaları ve sınıf içinde çoklu ortamı oluşturmaları gerekmektedir.
Kullanılan öğretim materyalleri ile başarı arasında doğrusal bir ilişki olduğu gözlenmektedir, bu nedenle öğretmenlerin araç ve gereç kullanmaya özen göstermeleri ve bu araçların seçiminde duyarlı olmaları beklenmektedir.
Seçilecek materyallerin, planlanan davranışları kazandırmaya yönelik, öğrenci seviyesine uygun, ilgi çekici, kullanışlı ve ekonomik olması gibi özellikleri taşıması gerekir.
Öğretimde araç ve gereçler iki kaynaktan sağlanmaktadır. Bunlardan birincisi Millî Eğitim Bakanlığına bağlı Eğitim Araçları ve Donatım Dairesi Başkanlığı ile FRTM (Film Radyo Televizyon Merkezi) gibi kurumlar ve özel sektöre ait kuruluşlardır. Her iki kuruluşun da ürettiği araç ve gereçler eğitim-öğretimin hizmetine sunulmaktadır.
Yrd.Doç.Dr. Mehrali Calp