Bu yazımızda Türk edebiyatının en önemli şairlerinden Yahya Kemal Beyatlı'nın "Sessiz Gemi" adlı şiirini tahlil etmeye çalışacağız. Şiir önce içerik daha sonra biçim yönünden incelenecektir.
SESSİZ GEMİ
Artık demir alma günü gelmişse zamandan,
Meçhule giden bir gemi kalkar bu limandan.
Hiç yolcusu yokmuş gibi sessizce alır yol;
Sallanmaz o kalkışta ne mendil ne de bir kol.
Rıhtımda kalanlar bu seyahatten elemli,
Günlerce siyah ufka bakar gözleri nemli,
Bîçare gönüller! Ne giden son gemidir bu!
Hicranlı hayatın ne de son matemidir bu!
Dünyada sevilmiş ve seven nafile bekler;
Bilmez ki giden sevgililer dönmeyecekler.
Birçok gidenin her biri memnun ki yerinden,
Birçok seneler geçti; dönen yok seferinden.
Kelimeler ve Anlamları
Meçhul : Bilinmeyen
Biçare : Çaresiz
Matem : Yas
Nafile : Boşuna
Elem : Üzüntü
- İçerik Yönünden İncelenmesi
Sembolizm akımının edebiyatımızdaki önemli temsilcilerinden olan Yahya Kemal'in bu şiirinin ilk beyitinden itibaren sembolizm kendini hissettirir. İlk beyitte bir liman ve nereye gittiği belli olmayan bir gemi resmi çıkar karşımıza.
İkinci beyitte şair ilk beyitte çizdiği liman manzarasının detayları hakkında bilgi vermeye devam ediyor. Bu yolculuk öyle bir yolculuktur ki gemideki yolcuyu uğurlayan rıhtımdaki kalabalık sessiz bir veda içerisindedir. Gidenin arkasından onu uğurlamak maksatlı el sallayanlara rastlayamazsınız. Demek ki bu yolculuk hayra alamet değil. Yolcunun gidişi geride kalanları ümitlendirecek, heyecanlandıracak bir yolculuk değil.
Üçüncü beyitte artık aralarında olmayan yolcunun arkasından geride kalanların yaşadığı hüzün anlatılıyor. Şu ana kadar söylemedik ama bu yolculuk ebedi aleme yapılan yolculuk ve yolcu da dünyadaki ömrünü tamamlayan bir fani. Bu manzara karşısında geride kalanlar elbette ne kadar beklese de ellerinden bir şey gelmez. Gidenin dönmesi mümkün değildir. İşte bu yüzden nemli gözlerle günlerce çaresizlik içerisinde umutsuz bir bekleyiş başlar.
Dördüncü beyitte şair ölüm karşısında insanoğlunun acizliğini adeta haykırmaktadır. Yahya Kemal "hicranlı hayat" diyerek yaşamı üzülmek olarak tanımlamakta adeta. Ve bu hayatın doğası gereği doğumun aslında ölmek için olduğunu söylemekte. Bu ölümün de ölüm karşısında duyulan üzüntünün de ne ilk olduğunu ne de son olacağını ifade etmekte.
En sevdiğini kaybedenler ölüm karşısındaki çaresizliği iliklerine kadar hissetmişlerdir. Çok fazla tanımadığımız birinin ölümü bizi o kadar etkilemez ama ölen her gün beraber olduğumuz biri ise onu bir daha göremeyecek olmanın ve onu getirememenin çaresizliği tarif edilemez. Beyinci beyitte şair böyle bir çaresizliği dile getirmekte.
Son beyit şiirin bana göre en vurucu beyiti. Çünkü şair ölümü öyle bir ele alıyor ki geride kalanların ve çaresizliği isyan boyutuna varanların yüreğine adeta sus serpiyor. Bize boşuna kendinizi paralamayın gidenler gittiği yerde rahat diyor adeta. Şaire göre eğer öyle olmasaydı insan rahat olmadığı yerde durmaz geri gelirdi.
- Biçim Yönünden İncelenmesi
Ölçü : Şiir aruz ölçüsü ile yazılmıştır.
Nazım Birimi : Şiir beyitler halinde yazılmıştır.
Nazım Biçimi : Kasideye benzemekle beraber beyit sayısı yönünden kasideden ayrılır.
Kafiye ve Redifler :
................. za-man-dan
................. li-man-dan ( -man zengin kafiye; -dan ayrılma hal eki rediftir.)
................. y-ol
.................. k-ol ( -ol ekleri tam kafiyedir.
................. el-em-li
................. n-em-li ( -em tam kafiye ; -li isimden isim yapan ek rediftir. )
................. g-emi-dir bu
................. mat-emi-dir bu ( -emi zengin kafiye; -dir bu redif)
.................. b-ekler
.................. dönmeyec-ekler ( -ekler zengin kafiye )
.................. y-er-inden
.................. sef-er-inden ( -er tam kafiye ; -inden redif )
Söz Sanatları :
İstiare sanatı ağırlıklı olarak kullanılmıştır. Açık istiare sanatı ile benzetilenler söylenmiş benzeyen söylenmemiştir. "Gemi, rıhtım, yolcu, yolculuk, rıhtım" kelimelerinde açık istiare vardır.
Tema : Şiirin teması ölümdür.