a.Öznellik(subjektif):
Kişiden kişiye göre değişen,beğeni,taktir ya da yergi içeren kanıtlanabilirlik özelliği olmayan ifadelerdir.Sanatsal ifadeler,yorumlar, beğeni,benzetme ve eleştirilerin hepsi özneldir.
ÖR:”Ressam bu tablosunu özenerek yapmış.”
“Güneşin doğuşu da batışı da muhteşemdir.”
“Gülmek ona çok yakışıyor.”
b.Nesnellik(objektif):
Bilimsel veri ya da istatisliklere dayanan ölçülebilir,kanıtlana- bilir ifadelerdir.Nesnel cümlelerde eleştiri beğeni,yorum gibi duyguların ve sezgilerin karıştığı ifadeler bulunmaz.
ÖR:”Ressam bu tabloda sarı renklere ağır- lık vermiş.”
“Y.Kemal ”Ok” şiirinde hece ölçüsünü kullanmıştır.”
“Kitap birbirinden bağımsız dört bö- lümden oluşuyor.”
c.Eleştiri:
Bir edebiyat veya sanat eserini çeşitli yönleriyle inceleyip açıklamak,anla- şılmasını sağlamak için yapılan değerlen- dirmelerdir.Eleştiriler kişisel beğeni ifade ettiği için öznel yargılardır.Eleştiri(kritik) olumlu yada olumsuz olabilir.
ÖR:”Kelimenin tam anlamıyla o bir şiir ustası.”
“Neresinden tutsan elinde kalıyor bu kitap.”
“Atatürk çok güzel konuşan,etkileyici bir hatipti.”
NOT.1: Her değerlendirme bir eleştirinin sonucudur.Eleştiri her konuda yapılabildiği halde ”değerlendirme” genellikle bir esere yönelik olarak yapılan olumlu ya da olumsuz nitelik taşıyan eleştirilerdir. Değerlendirmeler nesnel ya da öznel olabilir.
NOT.1: Her değerlendirme bir eleştirinin sonucudur.Eleştiri her konuda yapılabildiği halde ”değerlendirme” genellikle bir esere yönelik olarak yapılan olumlu ya da olumsuz nitelik taşıyan eleştirilerdir. Değerlendirmeler nesnel ya da öznel olabilir.
NOT.2:Başkalarından aktarılan görüşler nesneldir.
NOT.3:Benzetmeler,kişileştirmeler ve duygusal anlatımların hepsinde öznellik vardır.
e.Karşıtlık:
Birbirine zıt iki durumun,ola- yın,aynı cümlede bulunmasıdır.Karşıtlıkla olumsuzluk karıştırılmamalıdır.Ağlamak Gülmek karşıtlıktır ancak ağlamak-ağlamamak;gülmek-gülmemek iki eylemin olumsuzudur.
ÖR:”Serhan iyi bir arkadaş ama kötü bir sırdaştır.”
“Keloğlan,çelimsiz,bakımsız,sıska bir insan olmasına rağmen elinden bir hayli büyük işler gelir.
”Hakimin yüzündeki sert ifade küçük kızla konuşurken yerini gülümsemeye bırakmıştı.
NOT.5:Karşıtlık iki zıt olayın bir cümlede olma durumudur.Bu zıtlık bazen zıt anlamlı sözcüklerle sağlanabilir ancak karşıtlık için ille de zıt anlamlı sözcüklerin olması gerekmez.
NOT.5:Karşıtlık iki zıt olayın bir cümlede olma durumudur.Bu zıtlık bazen zıt anlamlı sözcüklerle sağlanabilir ancak karşıtlık için ille de zıt anlamlı sözcüklerin olması gerekmez.
f.Karşılaştırma:
En az iki eser,varlık,kişi ya da kavramın benzer veya farklı yönleri- nin birbiriyle kıyaslanmasıdır.Karşılaştırma bildiren cümleler bir varlığın başka bir varlıktan herhangi bir yönden daha iyi, daha kötü ya da onunla aynı düzeyde oldu- ğunu belirtir.
ÖR:”Sinema da tiyatro gibi görmekle ilgilidir.”
“Onun romanlarında,öykülerinde de dil ön plandadır.”
“Beyazın adı var esmerin tadı var.”
h.Varsayım:
Geçici olarak kabul edilmiş görüş ya da önermedir.
ÖR:”Tut ki Ankaralı değilim,ne çıkar bundan?”
“Bu sözleri sana hiç söylemediğimi farzet.”
“Diyelim ki dediklerini yapmadım bana ne yapabilirsin?”
ı.Tahmin(olasılık):
Bir durum ya da olay hakkında ”tecrübelerine” ya da “sezgiye” dayalı olarak fikir yürütmektedir.
ÖR:”Kim bilir yaşasaydı ne olgun eser- ler verecekti.”
“Pasta çok güzel olmuşa benziyor.”
“Yarın akşamki yemeğe onlarda gele- bilir.”
j.Öneri:
İnsana yararlı olacağını düşündüğümüz tekliflerde bulunmaktır.
Örnekler: Ayağını yorganına göre uzat.
Şiire düz yazıya doyduktan sonra yönelmelisiniz.
Ders çalışırken yüksek sesle müzik dinlememelisiniz.
Örnekler: Dostluk okudukça artan bir kitaptır. (öznel tanım)
Sanat, yalanı, yaşamda olamayanı gerçeğe dönüştürme çabasıdır. (öznel tanım)
Sıfat; isimleri çeşitler yönden niteleyen ya da belirten kelimelerdir. (nesnel tanım)
Bir sanat eserinin iyi ya da kötü yanlarını ortaya koymaktır eleştiri.(nesnel tanım)
k.Tanım
Bir nesnenin ya da kavramın belirgin özelliklerini ortaya koyarak onu açıklamaktır.Üzerinde durulan kavrama (sanat, sıfat, dostluk vs) Bu nedir? Diye sorduğumuzda cevap almamız şarttır.
* “Gül tabiattaki çiçeklerin bir özetidir.” cümlesi tanımın içeriğine uymadığı için ( gülün özellikleri söylenmediği için) bir tanım cümlesi değildir.Gül mis kokulu bir çiçektir cümlesi ise belirgin özelliklerinden bir tanesi dahi olsa söylendiği için bir tanım cümlesidir.
Örnekler:Aşağıdaki cümleler birer tanım cümlesi değildir.Roman çok sevilen bir türdür.Sanat, bize bizim göremediklerimizi göstermelidir.Eleştirmenler, eleştirilerinde tarafsız yani objektif olmalıdır.
l.Üslup (tarz, stil, teknik):
Bir yazarın görüş, duyuş, anlayış ve anlatıştaki özelliğidir. Yani duygu ve düşüncelerini nasıl anlattığıdır. Kelime seçimi, cümle kurgusu yazarın üslubuna ait özelliklerdir Üslup cümleleri “Nasıl anlatmış?” sorusuna karşılık verir.
*Bir ressamın üslubu nasıl ki renkleri kullanımıyla ve çizimiyle ilgilidir; bir yazarın üslubu da dili kullanma şekli ve sözcük seçimiyle ilgilidirÖrnek:Donuk, sıradan bir anlatımla sunar romanı.Ağdalı ve anlaşılması zor cümleler kullanması romanı sıkıcı kılıyor.Ses ve müzikal unsurlarla doğallaştırdığı anlatım, yaşadığı devre göre son derece açık ve sadedir.
m. İçerik:
Bir eserde nelerden söz edildiğinin belirtilmesidir. Temaları, konuları, kahramanları (ayrıca eserde geçen kişilerin rolleri, yaşadıkları yer ve mekan vb ) açıklayan cümlelerdir.
Örnekler:Onun bütün şiirlerinde buram buram Anadolu kokar.Sevgi ve umutlarını dökmüş şair bu mısralara.Yaşamın, hayatın ve aşkın güzelliklerini öven şiirlerinde daima insana mutluluk aşılamıştır.
Örnekler:Onun bütün şiirlerinde buram buram Anadolu kokar.Sevgi ve umutlarını dökmüş şair bu mısralara.Yaşamın, hayatın ve aşkın güzelliklerini öven şiirlerinde daima insana mutluluk aşılamıştır.