Dünya Edebiyatı

FARS EDEBİYATI

Türklerin İslâmiyet’i kabul etmelerinden sonra Türk edebiyatı da Arap ve Fars edebiyatlarından etkilenmeye başlamıştır. Bu etki Divan edebiyatının ortaya çıkmasını sağlamış ve Divan edebiyatının kendi benliğini kazanıp da İran edebiyatıyla boy ölçüşür hâle gelmesiyle sona ermiştir. Ama bu iki edebiyattan alınan tür, şekil, hayal ve mazmunlar, Tanzimat edebiyatından sonra azalarak Cumhuriyet sonrasına kadar kullanılmıştır.

BATI EDEBİYATI

Batı edebiyatı kaynağını eski Yunan ve Latin edebiyatından almıştır. 19. yy.ın ortalarında, Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839) ile yapılan temelli değişikliklerin yanı sıra edebiyatta da batıya yönelme baş göstermiştir. 1860’ta başlayan Tanzimat Edebiyatı ve sonraki edebî anlayışları hep bu etkilenmenin üzerine kurulmuş ve daha sonra kendi benliğini kazanarak gelişimini devam ettirmiştir.
Batı edebiyatından roman, hikâye, deneme, eleştiri, tiyatro, makale, anı, gezi yazısı, fıkra türleri alınmış, bunun yanı sıra batıda gelişen klâsisizm, romantizm, realizm, natüralizm, sembolizm vb. akımlardan da etkilenilmiştir.

ALMAN EDEBİYATI

12. yy.da halk destanları ile gelişir. Nibelungen ve Gudrum destanları önemlidir.
Goethe: 18. yy. Faust, Genç Werther'in Acıları, Egmont, T. Tasso, Wilhelm Meister. F. Schiller: Romantik tiyatrolarıyla tanınmıştır. Haydutlar, Hile ve Sevgi, Wilhelm Tell, Don Carlos
Grimm Kardeşler: halk masallarını derlemiştir.

AMERİKAN EDEBİYATI

John Steinbeck:  Başlıca eserleri , Fareler ve İnsanlar, Gazap Üzümleri, (Altın Kupa), (Yukarı Mahalle), Sardalya Sokağı, Bitmeyen Kavga.
(Edgar Allen Poe: Kuzgun, Annabel Lee)
(Mark Twain: Tom Sawyer'in Maceraları, Esrarengiz Yabancı)
Ernest Hemingway ise,  Silahlara Veda, Çanlar Kimin İçin Çalıyor?, İhtiyar Balıkçı, Yenilmezler, Adam ve Deniz.

FRANSIZ EDEBİYATI

Türk edebiyatını en çok etkileyen Fransız edebiyatı olmuştur. Edebiyat akımlarının çoğu Fransa'da gelişmiş ve oradan diğer ülkelere yayılmıştır.
Fransız edebiyatının ilk eserleri halk şairlerine ait destanlardır. 12. ve 13. yy.lardan itibaren roman, tarih, tiyatro türleri gelişmeye başlamıştır.

RÖNESANS DEVRİ (15-16. YY.):

 

  • Fransız edebiyatı Rönesans’la gelişir.
  • François Willon ilk tanınmış Fransız şairidir. Şiir kitapları: Küçük Vasiyetname, Büyük Vasiyetname
  • P. de Ronsard (şiir kitapları: Âşıklar, Odlar, Eglogalar)
  • J. Bellay, Rönesans’tan sonraki tanınmış şairlerdir.
  • Montaigne deneme türünün ilk ismidir. Hümanizmin öncüsü sayılır. Tek eseri: Denemeler’dir.
  • Rabelais, hikâyeci ve romancıdır.

AYDINLIK ÇAĞI (18. YY.):

Montesquieu:  18. yy.ın en büyük düşünürlerinden sayılan, devlet yönetimi hakkındaki görüşleriyle Fransız ihtilâlini hazırlayan, baskıya karşı özgürlüğü, cumhuriyeti ve demokrasiyi savunan Montesquieu, felsefî düşüncenin kurucularından biri olarak kabul edilir. İranlı Mektupları, Romalıların Büyüklük ve Çöküşlerinin sebepleri, Kanunların Ruhu adlı eserleri vardır.
Voltaire: (felsefeci, şair, tragedya yazarı, romancı), vicdan ve düşünce özgürlüğünü savunmuştur. Hemen her türde eser vermiştir. Eserleri arasında Henriade (4. Henri için yazdığı destan), Oedipe (tragedya), Brutus (tragedya), Zaire (tragedya), Merope (tragedya), Zadig (roman), Candide (roman), Charles 12’nin tarihi (tarih), Luis 14. Yüzyılı (tarih), Felsefe Mektupları (felsefe), Felsefe Sözlüğü (felsefe), Ulusların Töre ve Ruhu Üzerine (felsefe) sayılabilir.
J. J. Rousseau:  (filozof, romancı), felsefî eserleri ile tanınır. Halk egemenliğini, eşitliği ve özgürlüğü savunarak Montesquieu gibi Fransız devrimini hazırlamış, tabiat sevgisi sayesinde romantizm akımını hazırlamıştır. Toplum Sözleşmesi, İlimler ve Sanatlar Hakkında Nutuk, İnsanlar Arasında Eşitsizliğin Doğuşu ve Esasları Üzerine Söylev, (Emile), İtiraflar adlı eserleri vardır.
Chenier, şiir alanında;
Beaumarchaie komedya türünde önemlidir. “Sosyal yergi komedyası” türünü kurmuştur. Sevilla Berberi, Figaro’nun Düğünü. Eserleri mensurdur.

İNGİLİZ EDEBİYATI

Lord Byron: Romantizmin temsilcilerinden. Donjuan, Kabil, Sardanapal.
Shelley: Romantizm. Şair.
Charles Dickens: Romancı. Sosyal romanda başarılıdır. David Copperfield, (İki Şehrin Hikayesi), Oliver Twist, Büyük Umutlar, Antika Dükkânı.
J. Swift: Gulliver’in Gezileri (roman).
V. Wolf: (20. yy.) Romancı, denemeci.
T. S. Eliot: Denemeci.
B. Shaw: Tiyatro eleştirmeni, tiyatro yazarı, Alay, toplumsal eleştiri ve nükteleri dikkat çeker.

İSPANYOL EDEBİYATI

 

Cervantes: Don Kişot.

İTALYAN EDEBİYATI

İtalya, hümanizm ve Rönesans'ın doğuş yeridir.
Dante: 13.-14. yy. İtalyan edebiyatının ilk ünlü şahsıdır. İlahi Komedya.
Tasso: 16. yy. Şair. Kurtulan Kudüs, şövalyelik şiiri alanında ünlüdür.
(Ariosto: Öfkeli Orlando
Bunların dışında Hümanizm'in öncüsü sayılan lirik şair Petrarka ile gerçekçi hikayeci sayılan Bocaccio vardır.)

LÂTİN EDEBİYATI

Tiyatroda komedileriyle Plautus ve Terentius ünlüdür.
Çömlek, İkizleri Urgan, Plautus’un eserleridir.
Vergilius ve Horatius Lâtin şiirinin en önemli isimlerindendir.
Cicero ünlü bir hatiptir, deneme ve nutukları ile tanınır.
Seneca felsefede, Tacitus da tarih alanında ünlüdür.

YUNAN EDEBİYATI

Batı edebiyatının temeli Yunan edebiyatına dayanır. Eski yunan edebiyatındaki başlıca türler şiir, tiyatro, tarih, felsefe, hitabet ve masaldır.
Homeros’un İllias (İlyada) ve Odysseia (Odise)’si Yunan  şiirinin destan türündeki ilk örnekleridir.
Sapho: Lirik şiirleriyle,
Theokripos: Pastoral şiirleriyle eski Yunan şiirinin önemli isimleridir.
Aiskhlos: Yunan tiyatrosunun ilk önemli trajedi yazarı Persler, Yalvaran Kızlar, Zincire Vurulmuş Prometheus, Agamemnon gibi eserlerin yazarı olan Aiskhlos’tur. Eserlerinde günah ve kötülük düşüncesi üzerinde durmuştur.
Sophokles, trajedi türünün en önemli ismidir. Eserlerinde insanların birbirleriyle çatışmasını ele almıştır. Ona göre insan için tek dayanak, ruhsal dirençtir. Kral Oidipus, Antigone, Trakhisli Kadınlar, Aias, bu sanatçının eserleridir. Kral Oidipus adlı oyunda, ölmesi için bir dağa bırakılan Oidipus ölmez, yaşar; kendisinin babasını öldürüp öz annesi ile evleneceğini bir tapınakta öğrenir, olaylar gelişir...
Euripides: Bir diğer trajedi yazarı. Elektra, İfijeni, Media, Orestes, Andromak gibi eserlerin yazarıdır. Eserlerinde insanı her şeyin ölçüsü olarak ele almıştır.
Aristophanes: Yunan tiyatrosunda komedi türünün en ünlü ismi. Atlılar, Eşekarıları, Kuşlar, Kurbağalar, Bulutlar adlı oyunların yazarıdır. Eserlerinde yergi ve politikacılarla alay dikkat çeker. Günlük olayları da konu edinir.
Aisophos (Ezop), masal türünün ünlü ismidir.
Herodotos: Tarih alanında;
Demosthenes: Hitabet türünde;
Sokrates, Eflâtun ve Aristo: Felsefe sahasında tanınmış isimlerdir.

RUS EDEBİYATI

Puşkin: Modern Rus edebiyatının kurucusudur. Lirik ve dramatik eserler, şiir, manzum hikâye, tiyatro, hikâye ve roman türlerinde çeşitli eserler vermiştir. Kafkas Esiri, Maça Kızı, Bahçesaray Çeşmesi, Çingeneler, Yüzbaşının Kızı
N. Gogol: 19. yy. Romancı. Küçük İnsanlar (roman), Müfettiş (realist tiyatro), (Bir Evlenme), Kumarcılar, (Mayı Gecesi, Bir Delinin Notları), Ölü Canlar.
Turganyev: Bir Avcının Notları, Soylu Yuvası, Babalar ve Oğullar, Olaydan Bir Gün Önce.
Dostoyevski: Romancı. Suç ve Ceza, Karamazov Kardeşler, Ecinniler, (Budala), Ölü Bir Evden Anılar. Eserleri dram karakterindedir.
Lev Tolstoy: Harp ve Sulh, Anna Karenina, İvan İlyiç'in Ölümü, (Kazaklar), Diriliş, Hacı Murat.
A. Çehov: 19. yy. Hikâyeci, tiyatrocu. Vanya Dayı, Altıncı Koğuş, Üç Kızkardeş, Martı, Vişne Bahçesi, (Büyücü Kadın)
Maksim Gorki: İhtilâlcidir. Ayak Takım Arasında (piyes); Ana, Üç Kişi Stepte, Serseriler, Yaşanmış Hikâyeler, (Don Hikayeleri, Mavi Bozkır, Uyandırılmış Toprak, Onlar Vatan İçin Savaştılar).

Alıntıdır...............

1 yorum:

Deneme