CÜMLE ÇEŞİTLERİ

Yüklemine Göre Cümleler:

A)   Eylem(Fiil ) Cümlesi:

Yüklemi çekimli bir fiilden oluşan cümlelerdir.(Yüklemi fiilden oluşmuştur.)
Ahmet dün geldi.
Çocuk koşuyordu.
Yaşlı kadın çocukların bu durumuna ağlıyordu

B)   İsim Cümlesi:

Yüklemi ek eylem (Ek fiil) vasıtası ile çekimlenmiş  ad soylu sözcüklerden oluşan cümlelerdir.
Oyunun ben başarılısı Ahmet’ti (Ahmet –idi (ek fiil eki))
Ağaç bahçenin ilerisindeydi

Öğe Dizilişine Göre Cümleler:

Türkçede cümleler belli bir kurala göre dizilişi yapılır. Bu dizilişte genellikle yüklem olan kelime sonda kullanılır.

A)   Kurallı Cümle:

Yüklemi sonda bulunan cümlelerdir.
Dün eve geldi (Yüklemi geldi fiilidir. Sonda kullanılmıştır.)

B)   Devrik Cümle

Yüklemi başta veya ortada olan cümlelerdir.
Ağladı, geç gelen sabahta. (Yüklem olan “ağladı” fiili başta kullanılmıştır.)
Gidiyorum gündüz gece (Yüklem başta kullanılmış)

Yapılarına Göre Cümleler:

A)   Basit Cümle:

Cümle tek yargı bildiriyorsa.
Adam geldi (Tek yargı gelmek eylemi başka yargı yok onun için bu cümle basittir.)
Yere düşü (tek eylem düşmek eylemi olduğundan basit bir cümledir)

B)   Birleşik Cümle:

Birleşik Cümle kendi içerisinde üçe ayrılır
-Girişli Birleşik Cümle
-Ki’ li birleşik Cümle
-Şartlı Birleşik Cümle
Girişli Birleşik Cümle
Temel cümlenin yanında içinde eylemsi(Fiilimsi) bulunan cümlelerdir.
Ağlayan, komşunun çocuğuydu(“Çocuğuydu” temel cümlenin yüklemi bunun yanında “ağlayan kelimesi de sıfat fiilimsi)

Ki’ li Birleşik Cümle

Görüyorum ki gelmişsin (Ki bağlacı kullanılmış)
Duydum ki unutmuşsun. (Ki bağlacı kullanılmış)

Şartlı Birleşik Cümle

Se, sa ekleriyle yapılan ve cümlede şart anlamı taşıyan cümlelerdir
Aradığımda gelirseniz iyi olur.
Sabah kalkarsa işe yetişir.

C)   Sıralı Cümle:

Birden çok cümlelerin noktalama işaretleriyle ayrıldığı cümlelerdir. Sıralı Cümle İkiye ayrılır
-Sıralı Bağımlı Cümle
-Sıralı Bağımsız Cümle

Sıralı Bağımlı Cümle

Yüklem dışında bir öğesi ortaksa
(Sen) Dışarı çık,(Sen)  beni bekle (özneler ortak)
Çocuk okula giti,sen de gideceksin (Dolaylı tümleç olan “okula” ortak kullanılmıştır)

Sıralı Bağımsız Cümle

Ortak Öğe bulunmayan
Az durun,  ben konuşayım  (iki yüklemin olduğu cümleler arasında ortak öğe yoktur)

D )Bağlı Cümle

Bağlaçlarla birbirinden ayrılan cümlelerdir
Hem soruyor hem dinlemiyor (Hem,Hem bağlacı ile)
Çok çabaladı fakat olmadı (fakat ile)

Anlamlarına Göre Cümleler:

A) Olumlu Cümle :

Yüklemin bildirdiği eylem  , olumlu ise cümle olumlu cümle olur.
O yıllar çok güzeldi  (olumlu)
*Hep onu bekledim  (olumlu)

B) Olumsuz Cümle:

Yüklemin bildirdiği işin gerçekleşmediğini anlatan cümleler olumsuzdur. Olumlu isim cümleleri  değil ,yok,  sız ekiyle olumsuz yapılır.
*Kapını kıran ben değildim (olumsuz)
Bahçede  hiç kimse yoktu (olumsuz)
Not: Bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük yoksa cümle biçimce olumludur fakat bir cümlenin yükleminde olumsuzluk bildiren ek ya da sözcük varsa cümle biçimce olumsuzdur.
* Yarın akşam babamla size geliyoruz  (Biçiminde ve anlamca olumlu)
*Yarın babamla  size gelmiyoruz (Biçiminde ve anlamca olumsuz)
Not2: Şunu unutmamalıyız ki Biçimde olumlu her cümle, anlamca olumlu olmayabilir.
* Haydi bu işin altından  kalkabilirsen kalk   (kalkamazsın )   (Biçimce olumlu fakat anlamca olumsuz cümle)

C) Soru Cümlesi :

Bir duygu veya düşünceyi veya isteği soru yoluyla açıklayan cümlelere soru cümlesi denir. Sonuna soru işareti konur.
*Dün Ayşe’yi  arayan sen miydin? (soru anlamı soru edatıyla sağlanmış.)
Bugün  ne aldın?(soru anlamı soru zamiriyle sağlanmış)
Soru cümleleri gerçek ve sözde soru cümlesi olmak üzere ikiye ayrılır. Gerçek soru cümleleri mutlaka cevap gerektirirken sözde soru cümleleri cevap gerektirmez.
Eve neden gelmedin? (Gerçek soru cümlesi )
Senin için hiç üzülmez olur muyum? (sözde soru cümlesi))

D)   Ünlem cümlesi : 

Kaygı,Özlem, sevinç, heyecan, korku, üzüntü, onaylama gibi değişik duygular anlatan cümlelere denir.
*Eyvah, her şeyim gitti!
Harika  bir iş buldum!

E)   Emir (Buyruk) Cümlesi:

Yüklemi  emir kipiyle çekimlenmiş cümlelere emir cümlesi denir
Sinemaya   gitme
Yanıma  otur
Not1:  – acak, – ecek  ekiyle çekimlenmiş bazı fiiller emir anlamı taşıyabilir.(Nezaket)
Bu kitabı okuyacaksın (oku)

F)    Şart  Cümlesi:

Yan cümlesi dilek – şart   kipiyle çekimlenmiş cümlelerdir.(SE,SA EKİ)
İşten erken  çıkabilirsem size de uğrarım.
*Okursan iyi  bir yere gelirsin

0 Comments:

Yorum Gönder

Deneme