Çekim Ekleri

Çekim ekleri iki grupta incelenir:

1.FİİL ÇEKİM EKLERİ

Eylemlere gelen çekim ekleridir.Eylemin anlamını değiştirmez.eyleme kişi kip zaman anlamı katar.

“Ben yedim.” cümlesindeki “yedim” fiilinde “-di” kip eki “-m” kişi ekidir.

a.Kip ekleri ve zaman ekleri

(Haber(Bildirme)kipleri)

Geniş Zaman Kipi:-(a)r,-(e)r,-(ı)r,-(i)r,-(u)r,-(ü)r.Olumsuzu “-maz ,-mez” ekleriyle yapılır.

Sonbaharda ağaçlar yapraklarını döker.

Şimdiki zaman kipi:”-yor”

Gel(i)yor, gör(ü)yorum, duy(u)yor,kal(ı)yorsun…

 

Görülen Geçmiş Zaman Kipi:”-dı,-di,-du,-dü;-tı,-ti,-tu,-tü.”

Geldim, gördüm, geçtim, okuduk, yazdık…

Öğrenilen Geçmiş Zaman:-mış, -miş, -muş, -müş.

Atlamışlar, görmüşüz, temizlemiş…

Gelecek Zaman Kipi:-acak, -ecek.

Yollanacak, sevecek, uçacak, çatlayacak…

 

Dilek(tasarlama) Kipleri

Emir Kipi:Eki yoktur.Fiile kişi ekleri getirilir.

Okusun, baksınlar…

Şart Kipi:-sa, -se.

Alsa, versem…

İstek Kipi: -e, -a

Göreler, yazasınız…

b.Kişi Ekleri

1.Grup Kişi Ekleri:Görülen geçmiş zaman ve şart kipinin dışında bu çekim kullanılır.

KİŞİ      EKLER

1.Tekil (Ben)      -m,-im,-um,-um.(Uçuyorum)

2.Tekil (Sen)       -Sın,-Sin,-Sun,-Sün.(Koşarsın)

3.Tekil (O)         Üçüncü tekil kişi daima eksizdir.(Uçar)

1.Çoğul (Biz)     -ız,-iz,-uz,-üz.(Koşarız)

2.Çoğul (Siz)      -sınız,-siniz,-sunuz,-sünüz.(Yaparsınız)

3.Çoğul (Onlar)    -lar,-ler. (Gelmeliler)

 

2.Grup Kişi Ekleri: Görülen geçmiş zaman ve şart kipinin çekiminde kullanılır.

KİŞİ                   EKLER

1.Tekil (Ben)         -m (Geldim)

2.Tekil (Sen)         -n (Geldin)

3.Tekil (O)           -   (Geldi)

1.Çoğul (Biz)        -k (Geldik)

2.Çoğul (Siz)        -nız,-niz,-nuz.-n

3.Çoğul (Onlar)      -lar,-ler (Geldiler)

 

c.Soru ekleri

Bu ek sözcük ve cümlelere soru anlamı verir.Gelir mi, bakacak mısınız, kaldılar mı…

Soru eki,-mı,-mi,-mu,-mü’dür.

2.İSİM ÇEKİM EKLERİ

a.Hal (Durum) Ekleri

Yalın Hal:Adın,ad durum eklerinden herhangi birini almamış halidir.

Kitap,çiçek,kuş…

İlgi Hali:Eklendiği adı tamlayan durumuna gelen ektir.Sözcüklere ünlü uyumuna göre –ın,-in,-un,-ün,-(n)ın,-(n)in,-(n)un,-(n)ün eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Ayşe’nin elbisesi.

Geleceğin için çalışıyorum.

 

Yükleme (Belirtme) Hali:İsmin taşıdığı kavramıın etkilendiğini belirten ektir.Bu durum eki, ad görevinde kullanılın sözcüklere gelir.Belirtme durumu eki “-i” dir. Eklendiği sözcüğün ünlülerine uyar.Yani ünlü uyumuna göre –ı,-i,-u,-ü; -(y)ı,-(y)i,-(y)u,-(y)ü şeklinde kullanılır.

Ateşi düşünerek ısınamaz; suyu düşünerek susuzluğunu gideremezsin.

Yaklaşma Hali:Adın belirttiği kavrama yöneliş, dönüş, yaklaşma belirten ektir.Bu durum da “-e” ekinin getirilmesiyle olur.Bu ek ünlü uyumlarına göre –e,-a eklinde kullanılır.

 

Bulunma Hali:Ad yada ad görevinde kullanılan sözcüklere kalma, içinde olma anlamı verir.Sözcüklere “-de” durum ekinin getirilmesiyle yapılır.Bu ek, ünlü ve ünsüz uyumlarına göre –de,-da,-ta,-te şeklinde kullanılır.

Sokakta, çarşıda, evde…

Ayrılma Hali:Ad yada ad soylu sözcüklere genellikle çıkma ve ayrılma anlamı katar.Sözcüklere –den,-dan,-ten,-tan eklerinin getirilmesiyle yapılır.

Spordan,kütüphaneden,sevinçten

 

b.Soru eki

Adlara soru anlamı katan ektir. –mı,-mi,-mu,-mü.

Çalışkan mı? , baban mı?

c.Çoğul Eki

İsimlerin çoğul şeklini oluşturur. –lar,-ler eki.

Fındıklar,çiçekler,balıklar…

 

ç.İyelik Ekleri

İsimlere gelen kişi ekleridir.Varlık yada kavramların kime ait olduğunu belirtir.

1.Tekil (Ben)        -m    kalem(i)m

2.Tekil (Sen)        -n     kalem(i)n

3.Tekil (O)          -(s)i,-(s)ı,-(s)u,-(s)ü    kalemi

1.Tekil (Biz)        -mız,-miz,-muz,-müz   kalemimiz

2.Tekil (Siz)         -nız,-niz,-nuz,-nüz    kalem(i)miz

3.Tekil (Onlar)      -ları,-leri     kalemleri

 

d.Aitlik Eki

Bu ek geldiği sözcüğe iyelik eklerinin kattığı anlama yakın bir anlam yükler, aitlik bildirir.

Seninki, benimki, kardeşiminki

“Seninki bütün gece ders çalıştı.”Bu cümledeki –ki “sana ait” anlamında aitlik ekedir.